Samenvatting en begrippenlijst voor het vak Algemene Geschiedenis van de Vroegmoderne Tijd (tentamen 2) voor de opleiding geschiedenis op de Universiteit Leiden.
Samenvatting Algemene Geschiedenis voor tentamenweek II – Tomas Doolaar – Universiteit Leiden
Absolutisme en constitutionalisme (1589-1725)
De crisis van de 17e eeuw en wederopbouw
Sociale ordening en het boerenleven
Boeren waren de onderste laag van een hiërarchische samenleving en
woonden in dorpen geleid door de rijkste boeren, gevolgd in stand door
ambachtslieden. In katholieke landen kwam daarboven de geestelijkheid,
gevolgd door de adel. Deze adel werd aangevuld door rijke handelsfamilies die
zich bij de adel hadden ingekocht. Europa was ook sterk patriarchaal1.
Hongersnood en economische crisis
De dreiging van hongersnood was constant. Er vond er eentje plaats tijdens de
kleine ijstijd van de 17e eeuw, waarbij veel mensen als indirect gevolg stierven
aan ziektes. Dit leidde in heel West-Europa tot het teruglopen van industrie en
economische zwakte (behalve in de Nederlandse Republiek). Dit had grote
rellen onder de armen en de boeren als gevolg.
De Dertigjarige Oorlog (1618-1648)
Oorzaken
1. Het afbrokkelen van de wapenstilstand na de Vrede van Augsburg (1555),
omdat plekken nog steeds van religie bleven veranderen.
2. Het vormen van de Protestantse Unie (1608) en de Katholieke Liga (1609)
als reactie hierop.
3. Het besluit van de partijen geen enkel vorm religieus of territoriale
voortgang te geven aan de ander.
4. Dynastieke belangen: de Habsburgers wilden het katholicisme beschermen
en de eenheid binnen het Heilige Roomse Rijk beschermen.
De vier fases van de oorlog
1. De Boheemse Fase: burgeroorlog in Bohemen, katholieke overwinning.
2. De Deense Fase: protestante Deense koning Christiaan IV vecht mee, maar
de katholieken behalen de meeste overwinningen.
3. De Zweedse Fase: Gustaaf II Adolf van Zweden heeft veel militaire
successen voor de protestanten, gefnancierd door de (katholieke) Fransen, die
de Habsburgers dwars wilden zitten.
4. De Franse Fase: Frankrijk verklaart Spanje de oorlog. In 1648 wordt de
Vrede van Westfalen behaald. De oorlog zou tot aan de wereldoorlogen de
meest vernietigende gebeurtenis ooit zijn voor de economie en maatschappij
van Centraal-Europa.
De vrede van Westfalen
Voornamelijk een protestante overwinning. Nog grotere delen van het Heilige
Roomse Rijk mochten hun eigen geloof gaan bepalen en de beperkte macht
van de Habsburgkeizer daar werd duidelijk uitgelicht. De afspraken van de
Vrede van Augsburg werden permanent en lutheranisme en calvinisme
werden erkende, legale religies.
Het versterken van staten
Algemene doelen
- Het beschermen en uitbreiden van grenzen.
- Meer belastingen heffen.
- Centrale heerschappij versterken.
- Concurreren voor nieuwe kolonies.
1
Patriarchaat: samenleving waarin mannen een dominantie rol spelen.
1
,Samenvatting Algemene Geschiedenis voor tentamenweek II – Tomas Doolaar – Universiteit Leiden
Hindernissen
- Communiceren met verre delen van het land en kolonies duurde erg lang
door gebrekkige technologie.
- Heersers hadden weinig betrouwbare informatie over hun land. Dit maakte
ordebewaking en belastinghefing lastig.
- Lokale heersers, zij het kerk of adel, hadden nog veel macht in eigen
gebied.
- Veel staten bevatten mensen van verschillende etniciteiten die vaak andere
talen spraken dan hun heersers.
Hoe absolutisme en centralisatie toch succesvol waren en leiden tot een staat
die dicht bij soevereiniteit2 kwam
- Oorlogsmaatregelen, zoals het hebben van een staand getraind leger,
werden permanent.
- Groepen met privileges die centrale macht konden bedreigen werden, indien
nodig, met geweld de kop in gedrukt.
- Oorlogsvoering en legers hadden dus een zeer grote rol.
Oorlogsvoering en de groei van legers
Waarom legers groter werden
- De nieuwe staande legers hadden een lange tijd nodig om te mobiliseren. Dit
gaf vijanden tijd om coalities te vormen. Vervolgens leidden dit tot oorlog op
meerdere fronten, waardoor meer soldaten nodig waren. Grotere legers zorgde
vervolgens voor meer coalitievorming vanwege dreiging.
- Adellijke officieren fnancierde nog eigen delen van het leger en leidde hun
troepen voor glorie en eer.
- Frankrijk was het eerste land dat hiermee begon.
* De extra belastingen zorgen veel menig burgeropstand, vooral gecombineerd
met voedseltekorten. Deze werden vaak tegengegaan door met opstandelingen
in gesprek te gaan of wetten te versoepelen.
Absolutisme3 in Frankrijk, Spanje, Oostenrijk en Pruisen
Frankrijk
1. Hendrik IV versterkt het land door infrastructuur te verbeteren en vult de
staatskas door belangrijke functies te verkopen. Ook brengt hij stabiliteit met
het Edict van Nantes (Hugenoten mogen geloven in 150 steden).
2. Regent kardinaal Richelieu gebruikt machtige afgezanten naar de
provincies om centraal gezag uit te voeren. Zijn buitenlands perkt de macht van
de Habsburgers in.
3. Regent kardinaal Mazarin moet voor oorlog en centralisatie zoveel
belasting hefen dat de Fronde4 ontstaat. Wanneer Lodewijk XIV gekroond
wordt sterft deze weg.
4. Lodewijk XIV “de Zonnekoning” bereikt de top van het Franse
absolutisme:
- Hij regeerde door middel van staatsraden.
- Belangrijke raadsleden behoorden tot de middenklasse.
- Hij riep nooit de Staten-Generaal samen.
- Hij verjaagde protestanten uit het land.
2
Soevereiniteit: een staat mag soeverein genoemd worden wanneer het een monopolie
heeft over het gebruik van geweld binnen de grenzen en ook het juridisch systeem
geheel in handen heeft.
3
Absolutisme: een regeringsvorm waarin de vorst (in theorie) alle macht in handen
heeft.
4
Fronde: enkele gewelddadige opstanden als gevolg van toenemende centralisatie en
extra belastinghefing.
2
, Samenvatting Algemene Geschiedenis voor tentamenweek II – Tomas Doolaar – Universiteit Leiden
Beperkingen in Lodewijk XIV’s macht
- Hij was een goddelijk heerser en moest heersen volgens de Bijbelse wetten.
- Hij moest wetten naleven die zijn voorgangers hadden ingesteld.
- Zelfs hij moest nog samenwerken met andere machtige adelen.
Versailles
- Adelen moest veel tijd doorbrengen op Versailles, waar ze in de gaten
gehouden konden worden.
- Er bestond een strikte etiquette en dagroutine rondom Lodewijk. Adelen
vochten voor een plek in deze routine, omdat de gunst van de koning een
belangrijke functie kon betekenen.
- Een patronagesysteem ontstond: mensen van lagere rang zochten de gunst
en bescherming van iemand van hogere rang in ruil voor loyaliteit en diensten.
Dit systeem liet tot aan de koning zelf.
- Versailles was een internationaal voorbeeld en Frans werd de Lingua
Franca van Europa.
Financiën en oorlog
- Frankrijk bleef rijk door een systeem van mercantilisme5 en het algemene
hoge inwonersaantal.
- Lodewijk XIV hield Frankrijk 33 jaar lang in oorlog, met veel successen. Zijn
laatste oorlog was de Spaanse Successieoorlog, om de gehele Spaanse Kroon in
handen te krijgen. Half Europa vormde een bondgenootschap tegen hem om dit
te voorkomen. Met de Vrede van Utrecht6 kwam de oorlog ten einde.
De afbrokkeling van de macht van absolutistisch Spanje in de 17 e eeuw
- Spaanse koloniale handel werd steeds zwakker vergeleken die van Engeland
en de Republiek.
- De zilvermijnen in de Nieuwe Wereld begonnen op te raken.
- De staat draaide financieel verlies.
- Spanje had een kleine middenklasse omdat de elite mensen had
aangemoedigd om matig verdiend werk te gaan doen.
- Spaanse aristocraten leefden in weelde en gaven te veel geld uit.
- Weinig Spaanse leiders wisten met deze problemen om te gaan.
- Spanje verloor veel oorlogen, vaak tegen Frankrijk, waaronder de
Dertigjarige Oorlog.
- De Spaanse kroon verloor de autoriteit over Portugal, dat weer onafhankelijk
werd.
De terugkeer van horigheid in Oost-Europa
In West-Europa had de Zwarte Dood gezorgd voor meer welvaart en macht
onder de boeren. In Oost-Europa zorgde deze ervoor dat de armen juist minder
machtig werden.
- Boeren bezaten zelden eigen land.
- Boeren moesten tot op wel zes dagen werken zonder loon.
- Het juridisch systeem beperkte de boeren op elke mogelijk manier. Ze
hadden toestemming nodig om te trouwen, reizen en hun land kon hen zomaar
ontnomen worden.
5
Mercantilisme: een system van economische regulaties met als doel om de
staatsmacht te vergroten; er werd geloofd dat rijkdom de sleutel was tot internationale
macht, met name zijn goud- en zilvervoorraad.
6
Vrede van Utrecht: een reeks verdragen die Europese Franse uitbreiding stopte,
voorkwam dat Spanje en Frankrijk onder een kroon zouden vallen en zorgde dat het
Britse Rijk de machtspositie van Frankrijk over zou gaan nemen.
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper tomasdzh. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
