Week 5: Corruptie
Nelen, H. (2012). Corruptie in de polder: Nederland ontwaakt.
Begripsbepaling
Corruptie is een begrip waar men het niet over eens is, sommigen vinden dat het een zeer
brede definitie nodig heeft, terwijl anderen vinden dat het een beperktere uitleg verdient.
Voorstanders van een brede definitie sluiten zich aan bij de begripsomschrijving die wordt
gehanteerd door Transparancy International (TI). Dan is het elke handeling, of het nalaten
daarvan, dat kan worden gekarakteriseerd als the abuse of public office for private gain. Dit
geeft een belangrijk wezenskenmerk van corruptie weer. In de kern is corruptie namelijk
een schending van het maatschappelijk vertrouwen in de integriteit van het openbaar
bestuur en het bedrijfsleven.
Hetzelfde kan echter worden gezegd van allerhande fraudedelicten en vanwege dit
gebrek aan onderscheidend vermogen, voldoet de definitie van TI volgens de
aanhangers van een beperktere uitleg niet. Er worden daarom vaak één of meerdere
elementen aan deze definitie toegevoegd. De belangrijkste toevoeging is de
noodzakelijke aanwezigheid van een driehoeksverhouding.
Huberts en Nelen definiëren corruptie als het verschaffen, vragen of verkrijgen van private
gunsten of beloften met het oog op wat iemand in functie deed, doet of zal doen. Het feit dat
tussen twee partijen een uitwisseling van prestaties plaatsvindt, betekent dat de derde partij
(de principaal) daarvan schade ondervindt.
Corruptie hoort thuis in de familie van de integriteitsschendingen. Hierbij gaat het om
gedrag dat in strijd is met geldende morele waarden, normen en regels. Corruptie en fraude
zijn hier de meest ernstige varianten van.
Wisselende connotaties
De impact op de maatschappelijke verhoudingen is sterk afhankelijk van de sociaal-culturele
context waarbinnen het fenomeen kan gedijen. Er kan onderscheid worden gemaakt tussen
corruptie van een samenleving en corruptie in een samenleving. Voorbeelden van dat eerste
zijn communistische heilstaten waarin nepotisme, machtsmisbruik en corruptie intrinsieke
onderdelen vorm(d)en van de samenleving.
De hernieuwde aandacht voor corruptie in Nederland mag voor een belangrijk deel op het
conto van de onderzoeksjournalistiek worden geschreven. Zo heeft het boek van Dohmen
een belangrijke bijdrage geleverd aan het debat over ambtelijke en bestuurlijke integriteit
aan het einde van de vorige eeuw. Verder hebben uitzendingen van het programma Zembla
over fraude en corruptie in de bouwwereld geleid tot de parlementaire enquête
bouwnijverheid. Dit omdat Ad Bos als klokkenluider uitspraken deed hierover.
Ook de opgekomen politieke en wetenschappelijke aandacht voor het fenomeen
georganiseerde criminaliteit heeft bepaald dat corruptie hoog op de publieke en politieke
agenda terecht is gekomen. Er worden hierbij 2 gevaarsituatie benadrukt met betrekking tot
deze vorm van criminaliteit:
, 1. Corruptie kan deel uitmaken van de logistiek (modus operandi en
afschermingsmethoden) van criminele samenwerkingsverbanden.
2. Corruptie kan ook worden aangewend ten behoeve van criminele innesteling in
legale bedrijfstakken en van ongewenste beïnvloeding van besluitvorming van de
overheid. Dit noemt men ook wel strategische corruptie. Hier is de omkoper erop uit
om economische of politieke macht te verwerven.
Eind jaren negentig vond een verschuiving plaats van georganiseerde criminaliteit naar
organisatiecriminaliteit. De aanjager hiervoor was de parlementaire enquête
bouwnijverheid. Hieruit kwam namelijk een beeld naar voren van een bedrijfstak waarin het
maken van ongeoorloofde prijsafspraken, verrekensystemen met behulp van valse facturen,
en het omkopen van ambtenaren tot de gangbare handelspatronen behoorden.
Een algemene kwestie met betrekking hiertoe is het Klimop-onderzoek naar
grootschalige malversies in de vastgoedwereld. Deze zaak zit op het snijvlak van
georganiseerde criminaliteit en organisatiecriminaliteit.
Aard en omvang van corruptie
De omvang van corruptie is in versterkte mate lastig te bepalen. Het is namelijk een
delicttype waarbij de directbetrokkenen (omkoper en omgekochte) er in de regel geen
belang bij hebben om de aard van hun ruilverhouding te specificeren. Laat staan dat zij de
behoefte voelen aangifte te doen bij een opsporingsinstantie. De indirect betrokkenen
moeten vaak een enorme drempel over om als klokkenluider te fungeren.
Loyaliteit jegens collega’s en de werkgever, angst voor sociale repercussies en een tal
van andere organisatorische en vooral culturele facetten, zetten onverminderd een
belangrijke rem op de bereidwilligheid van eventuele getuigen om uit de school te
klappen. Het dark number van corruptiezaken is hierom erg groot.
Huberts en Nelen hebben een overzichtstudie gedaan naar corruptie in het Nederlandse
openbaar bestuur. Wat betreft de omvang van ambtelijke corruptie zijn er de volgende
conclusies getrokken:
- 130 interne en 50 strafrechtelijke onderzoeken naar corruptie in de overheidssector.
Hierbij gaat het vaak om corruptie in de zin van omkoping. Corruptie gerelateerde
gedragingen zoals vriendjespolitiek en belangenverstrengeling komen het meeste
voor.
- Binnen het onderzochte openbaar bestuur worden veruit de meeste van de interne
onderzoeken naar corruptie door gemeenten en departementen gedaan.
- Er zijn verschillen tussen overheidsniveaus en sectoren maar die zijn minder groot
dan gedacht.
Diverse studies hebben aangetoond dat de meeste onderzoeken naar ambtelijke corruptie
betrekking hebben op uitvoerende medewerkers. Dit is best logisch aangezien er veel meer
ambtenaren op executief dan op leidinggevend niveau werken. Toch ligt de drempel voor
ambtenaren om vermoedens van corruptie van een collega te melden lager, dan wangedrag
van de chef aankaarten. Verder beschikken leidinggevende vaak over verfijndere
neutralisatietechnieken dan uitvoerende ambtenaren, waardoor ze hun eigen gedrag
kunnen legitimeren en zich daarmee van een kwalijke geur ontdoen.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper glazenwasser. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
