Praktische Ontwikkelingspsychologie voor sociaal werk
Tentamen in week 8- 24 oktober is het tentamen.
1.1Ontwikkelingspsychologie
Ontwikkelingspsychologie is de studie naar patronen van groei, verandering en
stabiliteit gedurende het hele leven, van conceptie tot aan de dood. Dit is dus een
wetenschap die nadenkt hoe mensen zich ontwikkelen. Systematische onderzoeken
maakt dus wetenschap.
1.2 De geschiedenis van de ontwikkelingspsychologie
De oudheid
De Griekse filosoof Plato dacht dat kinderen door verwenning prikkelbaar zouden
worden en door extreme strengheid en tirannie juist somber en futloos (427 v.chr. -
347 v chr). In beide gevallen zouden kinderen door hun ‘opvoeding’ niet goed kunnen
functioneren.
De Griekse filosoof Cicero viel het op dat er een wezenlijk verschil bestond tussen
‘jongeren’ en ‘ouderen’. Toch was het kinderleven hard in die tijd (106 v.chr-43 v.chr).
Zo was het in de oudheid toegestaan om baby’s te doden, bijvoorbeeld als het kind
een zichtbare beperking had. De opvoeding stond altijd in dienst van de
maatschappij; opgroeien was hard en de kindertijd werd zeker niet geromantiseerd
De Middeleeuwen
Calvinisme houdt in dat kinderen nog steeds als onbelangrijk worden beschouwd en
werden vergeleken met dronkenlappen en gekken. In het eerste levensjaar stierven 1
tot twee op de drie kinderen door ziekte of verhongering.
De Franse historicus Aries stelde dat tijdens de middeleeuwen kinderen als
miniatuurvolwassenen werden gezien. Dit baseerde hij onder andere op schilderijen
waarop kinderen in volwassen kleding en met volwassen proporties werden
afgebeeld. Vanaf een jaar of zes draaiden de kinderen mee met het volwassen leven
dus de kledingstijl, speelde de spellen en kozen zelf hun vakken uit op school.
Zo benadrukte de geleerde Erasmus (1469-1536) al dat het belangrijk was om
liefdevol met het kind om te gaan. Erasmus hechtte daarnaast veel waarde aan
onderwijs om het kind verantwoordelijkheid bij te brengen. Hij stelde zelfs al dat
imitatie een belangrijke rol speelt bij taalverwerving en ook stelde hij dat wanneer
een kind de taal thuis niet goed leer het met een flinke achterstand van start gaat,
een visie die nog steeds actueel is.
Pioniers
De filosofen Locke (nature) (1632-1704) en Rousseau (nurture) 1712-1778) leverden
belangrijk werk. Zij erkenden als eersten nadrukkelijk dat kinderen anders waren dan
volwassenen en werden daarom dan ook gezien als de pioniers op het gebeid van
vroegkinderlijke ontwikkeling. Locke stelde dat een kind als ‘tabula Rasa’. Oftewel
een onbeschreven blad, ter wereld komt. Het kind is volledig ‘blanco’ en zou
gaandeweg zijn leven ervaringen en kennis opdoen die het zullen vormen tot wie het
later wordt. De invloed vanuit de omgeving speelt dus een prominente rol in deze
visie.
Rousseau daarentegen stelde dat kinderen geen passieve ontvangers zijn, maar
actief experimenterende wezens die hun ontwikkeling zelf in de hand nemen en
selectief de invloeden opnemen waar ze vanuit natuurlijke aanleg behoefte aan
hebben.
,Babybiografieën
Een babybiografie is een gedetailleerde observatie en beschrijving van de
ontwikkeling van een kind vanaf de geboorte. Charles Darwin, die beroemd is om zijn
werk op het gebied van evolutie, is ook bekend om zijn vroege bijdrage aan de studie
van kind ontwikkeling. Hij voerde een systematische observatie uit van zijn eigen
kinderen, wat beschouwd kan worden als een van de eerste wetenschappelijke
babybiografieën.
Dankzij Darwin begon men meer interesse te krijgen in de ontwikkeling van kinderen,
wat leidde tot veel meer systematische beschrijvingen van babybiografieën. Preyer,
die eigenlijk fysioloog was, was de eerste die een strikte methode gebruikte om de
motorische, zintuiglijke en taalontwikkeling van zijn kinderen te observeren.
De ontwikkelingspsychologie is geboren
Hall bestuurde als eerst op systematische wijze grote groepen kinderen door gebruik
te maken van vragenlijsten en statistische procedures. De Franse psycholoog Binet
werd bekend door zijn onderzoeken naar de intelligentie van kinderen; Hij
ontwikkelde een intelligentietest waarmee op betrouwbare wijze het cognitieve
functioneren van kinderen gemeten kon worden. Hall en Binet worden dan ook als de
grondleggers van de ontwikkelingspsychologie gezien.
De menselijke ontwikkeling uitgelicht
- Prenatale periode conceptie-geboorte
- Baby 0-1 jaar
- Dreumes 1-2 jaar
- Peuters 2-4 jaar
- Kleuter 4-6 jaar
- Basisschoolkind 6-10 jaar
- Puberteit 10-14 jaar
- Adolescentie 14-22 jaar
- Jongvolwassenheid 22-25 jaar
- Midden volwassenheid 35-55 jaar
- Late volwassenheid 55-65 jaar
- Oudere 65+
Normatieve ontwikkelingen
Zijn de algemene veranderingen die kinderen laten zien naarmate ze ouder worden.
Zo hebben jonge, zich gemiddeld ontwikkelende kinderen op een gegeven moment
allemaal de controle over hun sluitspieren waardoor ze zindelijk kunnen worden. Ze
leren bovendien allemaal lopen rond het eerste levensjaar vanwege hun motorische
vooruitgang en fysieke groei, en door cognitieve vooruitgang kunnen ze bijvoorbeeld
op een bepaalde leeftijd logisch nadenken.
Cumulatief proces
In eerste plaats is ontwikkeling een cumulatief proces; vaardigheden en ervaringen
bouwen op elkaar voort. Iedere nieuwe fase in de ontwikkeling bevat dus ook alle
vaardigheden en ervaringen die zijn verworven in een vorige fase. Een cumulatief
proces in het kader van social work verwijst naar een proces waarbij ervaringen,
invloeden, en omstandigheden zich in de loop van de tijd opstapelen en gezamenlijk
een grote impact hebben op een individu of een situatie.
,Ontwikkelingsthema Voorbeelden van Voorbeeld van
onderwerpen vraagstellingen
Fysieke ontwikkeling Fysieke groei, slaap, Wat zijn de gevolgen
spieren van vroeggeboorte?
Motorische ontwikkeling Bewegen; fijn Wanneer is een kind
motorische en grof rijp om te starten met
motorische handeling schrijfonderwijs?
Perceptuele Ontwikkeling Waarnemen middels de Weke invloed heeft
zintuigen slechtziendheid op de
schoolprestaties van
kinderen?
Cognitieve ontwikkeling Intellectuele vermogens Wat zijn onze vroegste
zoals denken, herinneringen?
begrijpen, leren,
geheugen.
Sociale Ontwikkelingen De ontwikkeling en Hoe reageren baby’s
veranderingen in op hun verzorger?
sociale relaties
gedurende het gehele
leven
Emotionele ontwikkeling Het gevoelsleven Op welke leeftijd
ontstaat zelfregulatie?
Hoe ontstaat
inlevingsvermogen?
Persoonlijkheidsontwikkeling De eigenschappen die Wanneer krijgt een
de ene persoon van de kind zelfbesef? Hoe
andere onderscheiden vormen adolescenten
een identiteit?
Sensuele/Seksuele Seksuele gevoelens, Op welke leeftijd
ontwikkeling het eigen lichaam leren worden kinderen zich
kennen, ervan bewust dat ze
geslachtsontwikkeling altijd een jongen of
en lustbevrediging? meisje blijven?
Morele ontwikkeling Ontwikkeling van het Welke rol speelt de
geweten; verschil opvoeder bij het
tussen het goed en vormen van een
kwaad geweten?
Taalontwikkeling Taalverwerving, Wanneer passen
communicatie kinderen de
grammaticale regels
juist toe?
, Differentiatie Proces
Ten tweede is ontwikkeling een differentiatieproces; specifieke vaardigheden
ontstaan vanuit meer algemene vermogens. Baby’s hebben een aangeboren
grijpreflex; wanneer je in hun handpalm drukt, sluiten ze hun handen. Deze
grijpreflex is nog ongedifferentieerd. Door dat reflex kan een kind vanaf 4 jaar dus
zijn potlood op de juiste manier vasthouden. Bedenk zelf maar wat je allemaal met je
handen kan doen, dit worden gedifferentieerde vaardigheden genoemd.
Georganiseerd
Ten derde verloopt de ontwikkeling georganiseerd; deze ontstaat niet toevallig of in
de wilde weg, maar voltrekt zich in een vaste, logische volgorde en is onder normale
omstandigheden onomkeerbaar. Je leert niet eerst lopen en daarna pas kruipen, en
kun je eenmaal lopen, dan zul je normaliter hier de rest van je leven toe in staat
blijven. Je verleert dus niet, doordat je eerst bijvoorbeeld leert optellen en aftellen
voordat je de tafels leert.
Holistisch
Ten slotte is ontwikkeling holistisch. Dat wil zeggen dat alle aspecten van een
persoon samen veranderen en met elkaar integreren. Een jonge baby kan
bijvoorbeeld niet iets zien en daar gericht naar grijpen; er is namelijk nog geen
coördinatie tussen kijken en grijpen. Langzaamaan gaan deze twee mogelijkheden
samenwerken en ontstaat er een georganiseerde sensomotoriek.
Continue Proces
Naast ontwikkelingskenmerken, bestaan er ook bepaalde inzichten over het verloop
van de ontwikkeling. Aan de ene kant stelt een aantal ontwikkelingspsychologen dat
ontwikkeling een continu proces is waarbij de persoon voortdurend verandert. De
ontwikkeling van een persoon zou dus abrupte veranderingen. Het gaat hier om
kwantitatieve veranderingen; nieuwe vaardigheden vloeien automatisch voort uit al
aanwezige vaardigheden en een persoon krijgt er als het ware steeds meer
mogelijkheden bij. Voorstanders van deze visie stellen dat de ontwikkeling wel een
continu proces moet zijn; de verschillende ontwikkelingsgebieden, zoals de motoriek,
de cognitie, het gevoelsleven en dergelijke, ontwikkelingen zich immers niet
synchroon. Zodra een kind leert fietsen, gaat bijvoorbeeld niet ineens cognitief of
sociaal anders functioneren. Daarnaast gaat er een heel proces aan vooraf voordat
een vaardigheid tot volledig ontplooiing is gekomen. Deze vaardigheden zijn er niet
‘ineens’. Andere ontwikkelingspsychologen gaan daar tegenin en stellen dat er vooral
sprake is van kwalitatieve veranderingen tijdens de ontwikkeling; elke fase levert
nieuw gedrag op dat wezenlijk verschilt van het gedrag uit de vorige fase. Denk maar
aan een ‘crisis’ van de puberteit: de overgang van de kindertijd naar de
volwassenheid. In dat verband wordt gesproken van een discontinu proces: de
ontwikkeling verloopt meer abrupt, in aparte stappen, waarbij personen zichtbare
‘sprongetjes’ maken in hun ontwikkeling. Deze visie zie je terug in stadia theorieën
waarbij onderscheid gemaakt heen gaat. Binnen een stadium leert een persoon snel
allerlei vaardigheden en komt ten slotte tot stabiliteit.
Kwantitatieve veranderingen verwijzen naar veranderingen die meetbaar zijn en
betrekking hebben op de hoeveelheid of grootte van iets. Dit type verandering gaat
over het "hoeveel" en wordt vaak uitgedrukt in cijfers, zoals lengte, gewicht, aantal,
frequentie, of snelheid.
