Tak et al (2014)
Handboek
psychodiagnost
iek
Voor de hulpverlening aan kinderen en adolescenten
[Naam van auteur]
,Inhoud
Deel 1: professionele, theoretische en methodische aspecten van psychodiagnostiek.....................1
Hoofdstuk 1: De plaats van diagnostiek binnen het hulpverleningsproces....................................2
Hoofdstuk 2: Theoretische aspecten van diagnostiek....................................................................4
Hoofdstuk 3: Methodische aspecten van diagnostiek....................................................................8
Hoofstuk 4: Het diagnostisch interview met ouders, kinderen en adolescenten: intake en
anamnesegesprekken:..................................................................................................................12
Deel 2: Methoden van diagnostisch onderzoek................................................................................18
Hoofdstuk 5: Systematische gedragsobservatie als onderdeel van psychodiagnostiek................18
Hoofdstuk 6: Achtergronden en gebruik van vragenlijsten voor het vaststellen van emotionele
en gedragsproblemen...................................................................................................................21
Hoofdstuk 7: Individueel testonderzoek bij kinderen...................................................................31
Hoofdstuk 8: Verslaglegging en dossiervorming...........................................................................44
Hoofdstuk 9: Diagnostiek van gezinsfunctioneren........................................................................46
Hoofdstuk 10: Onderzoek naar leervorderingen..........................................................................51
Hoofdstuk 11: Intelligentieonderzoek..........................................................................................57
Hoofdstuk 12: leergeschiktheid, leertests en onderwijs...............................................................68
Hoofdstuk 13: Diagnostiek van de sociaal-emotionele ontwikkeling............................................72
Hoofdstuk 14: Taaldiagnostiek.....................................................................................................81
Hoofdstuk 15: Diagnostiek van het motorisch functioneren........................................................91
Hoofdstuk 16: Diagnostiek vanuit een ontwikkeling neuropsychologische benadering...............97
Deel 1: professionele, theoretische en methodische aspecten van
psychodiagnostiek.
Psychodiagnostiek (afgekort: diagnostiek) is alle onderzoek dat wordt verricht naar het psychosociaal
functioneren van een persoon (beschrijven, begrijpen, verklaren) -> besluitvorming.
1
,Hoofdstuk 1: De plaats van diagnostiek binnen het hulpverleningsproces.
1.1 Inleiding:
Na de hulpvraag komen drie processen op gang, die nauw met elkaar samenhangen: diagnostisch
onderzoek, hulp en opbouw van professionele relatie. Gedurende dit proces is een ontwikkeling te
zien in het relatieve aandeel van empirische (onderzoekende) en regulatieve (veranderende)
momenten. Focus: handelings- en oplossingsgericht.
1.2 Plaatsbepaling van psychodiagnostisch onderzoek:
Psychodiagnostiek is onderzoek op het gebied van psychosociaal functioneren met als doel:
- betrouwbare en valide beschrijving van psychosociale werkelijkheid
- mogelijke verklaringen zoeken voor ontstaan en voortbestaan van problemen
- verklaringen toetsen
Naast verklaringen vinden ook:
- bepalen welke interventies passend zijn
- bepalen wat het effect is van de hulp
- onderzoek afstemmen op hulpvragers -> vergroten motivatie en gewenste verandering bevorderen
Diagnostiek helpt om besluiten die in het proces genomen worden, te onderbouwen via toetsing.
Diagnostiek aan kinderen en adolescenten moet speciaal rekening houden met:
- vele en relatief snelle ontwikkelingen die ze doormaken
- verband tussen lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren (met name in die leeftijdsfasen)
- opgroeien gebeurt in context van gezin, school, vriendenkring en virtuele wereld
Diagnostisch onderzoek verloopt volgens het empirische cyclus (hypothese toetsend model):
1. Observatie: verzamelen en groeperen van gegevens
2. Inductie: formuleren van hypothesen op basis van waarnemingen
3a. Deductie: afleiden van toetsbare voorspellingen uit die hypothesen
3b. Operationaliseren: bij iedere voorspelling: adequate onderzoeksmiddelen die voorspelling
toetsen
4. Toetsing: nagaan of de voorspellingen uitkomen door verzameling van nieuwe gegevens
5. Evaluatie: hypothese toetsen aan de hand van uitkomsten van het onderzoek
Screeningsonderzoek: breed, verkennend onderzoek aan de start van het hulpverleningsproces
(beschrijvende diagnostiek). Er wordt gebruik gemaakt van een heuristiek/zoekschema (lijst met te
onderzoeken aandachtspunten). Daarnaast wordt gebruik gemaakt van onderkennende diagnostiek
(nagaan of bepaalde problemen aanwezig zijn). In de fase daarna wordt het onderzoek uitgebreid en
verdiept om meer inzicht te krijgen en Ha uit te sluiten (gericht onderzoek) -> uitgebreidere
instrumenten en meerdere disciplines. Daarna gebruikt de hulpverlener het gerichte onderzoek om
een keuze voor de doelen van de interventie te bepalen -> eerst globaal geformuleerd (indicerende
diagnose). Vervolgens wordt gekozen op welke manier de doelen kunnen worden bereikt
(indicatiebesluit), wat wordt vastgelegd in een plan. De interventie wordt uitgevoerd en getoetst op
effect (monitoring).
Routine outcome monitoring: vaste protocollen waarmee effecten van de hulpverlening worden
gemeten.
Kader waarbinnen empirische cyclus een effectieve en efficiënte plaats heeft: regulatieve cyclus (Van
Strien): hulpverleningsproces is een probleemoplossingsproces van zes fasen (tabel 1.1 blz 24):
1: probleemherkenning: welke probleemelementen, welke hulpbronnen? Geschiedenis, voorgaande
hulpverlening, motivatie -> hypothesen. Hulpverlener stelt vast of hij de juiste persoon is om hiermee
2
, verder te gaan.
2: probleemdefiniëring: oorzaak van het probleem. Globale doelen formuleren.
3: bedenken en afwegen van handelingsmogelijkheden: brainstorming en kosten/baten analyse om
doelen te behalen. Keuze voor effectief en haalbaar behandelplan.
4: planning van interventie: mogelijkheden en beschikbaarheid hulpvrager/hulpverlener.
5: uitvoeren van interventie: monitoring: wordt interventie uitgevoerd zoals gepland en is het
effectief.
6: evaluatie van effecten: vaststellen effectiviteit: afsluiten, doorgaan of doorverwijzen.
1.3. De professionele relatie tussen hulpvrager en hulpverlener:
De hulpverlener zoekt in de relatie naar maximale nabijheid (empathie) met behoud van distantie.
Distantie betekent een onderzoekende houding en uitstel van een oordeel (weloverwogen en
objectief). Nabijheid helpt om de ander gehoord en begrepen, gerespecteerd te laten voelen:
eerlijkheid (vertrouwelijkheid en openheid), betrouwbaarheid (afspraken nakomen, voorspelbaar),
betrokkenheid, respect (directe omgang, vertrouwelijkheid in collegiaal overleg). Sensitiviteit voor
cultuur binnen de wettelijke kaders. Culturen verschillen in de mate waarin ze een machtafstand
handhaven tussen generaties, maar ook tussen deskundigen en leken. Een ander belangrijk
continuüm: individualisme en collectivisme. Er is onderscheid tussen laagcontext (grote persoonlijke
ruimte, individualisme, monochrone tijdsopvatting) en hoogcontext (goed gesprek, veel aanraking,
aandacht voor juiste vorm) cultuur.
In het kwaliteitsbeleid van de jeugdzorg worden de volgende eisen aan behandelplannen gesteld:
samenwerken, verbeteren, verantwoorden en aansprakelijk zijn. Dus belangrijk om te expliciteren.
Als een kind jonger is dan 16 jaar, moet (beide) gezagsdragende ouders toestemming geven (WGBO).
Persoon met omgangsrecht heeft recht op globale en feitelijke informatie. Kinderen tussen 12 en 16
jaar: zelf toestemming is het belangrijkste en ouders hoeven niet geïnformeerd te worden als het
kind hiervoor gegronde redenen heeft (bv seksueel misbruik). Controleren of er een gezagsdragende
ouder is: gezagsregister van de rechtbank. Ouders dienen geïnformeerd te worden over welk
onderzoek en de redenen voor dit onderzoek, raadzaam om toestemming schriftelijk vast te leggen.
Bij zorgen om de veiligheid/ gezonde ontwikkeling kan de hulpverlener het volgende doen, zonder
toestemming van ouders:
- Verwijsindex risicojongeren: melden dat de noodzakelijke condities voor een gezonde en veilige
ontwikkeling van de jeugdige daadwerkelijk worden bedreigd.
- Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling: verplicht in NL. Advies inwinnen van AMK en
SHG.
- Vertrouwenscentrum kindermishandeling: Vlaanderen; stappenplan kindermishandeling.
3
