Dit is een uitgebreide samenvatting van de literatuur voor Diagnostiek (studie Pedagogische Wetenschappen, maar ook pre-master): hoofdstukken uit het handboek van Tak et al (2014) (H1, H2, H3, H5, H6, H7, H9, H11, H13), hoofdstukken uit het handboek van Verschueren en Koomen (2016) (H1, H9, H12, H1...
College 1a
Handboek Diagnostiek - Hoofdstuk 1: Diagnostisch proces in het onderwijs: de rol van
contextfactoren, veranderbaarheid en positieve elementen
1. Diagnostische vraagstellingen en procedures
1.1 Typen diagnostiek: doelen, functies en vraagstellingen
Er zijn verschillende typen diagnostiek, maar daarbij worden wel vergelijkbare begrippen gebruikt. Zo
worden er door Rispens, Carlier en Schoorl (1990) de volgende doelen/functies van diagnostiek
onderscheiden:
- Probleemoplossing: hoe het probleem in elkaar zit, welke factoren een rol spelen en het
advies omtrent oplossing van het probleem.
- Plaatsing: een plaatsingsbeslissing.
- Selectie: de kans van slagen van de cliënt of de meest geschikte persoon voor een bepaalde
functie of opleiding.
- Classificatie: de categorie waarin de cliënt behoort (in termen van een classificatiesysteem).
- Evaluatie: het effect van een interventie.
In de bovenstaande reeks verschilt het doel van de eerste (probleemoplossing dus) van de laatste vier.
Het doel van probleemoplossing heeft namelijk betrekking tot een brede, open probleemstelling
terwijl de doelen van de overige vier betrekking hebben op smallere en specifiekere
probleemstellingen. Dit verschil in doelstelling betekent ook een verschil in diagnostische werkwijze:
een brede open vraagstelling vereist een complexe diagnostische procedure met een grotere
diversiteit aan onderzoeksmiddelen.
Ook kunnen er verschillende vraagstellingen onderscheiden worden, die gerelateerd zijn aan de
doelen:
Vraagstellingen Doelen Voorbeelden
Verhelderend Welke problemen ervaren leraar en ouders in de omgang met het
kind?
Onderkennend Classificatie Hoe is de werkhouding van dit kind (beschrijvend)?
Op welke cognitief niveau functioneert dit kind (niveaubepalend)?
Is er bij dit kind sprake van dyslexie (classificerend)?
Verklarend Probleemoplossing Waarom reageert dit meisje zo opstandig op opdrachten van ouders?
Indicerend Probleemoplossing Welke vorm van ouderbegeleiding is geïndiceerd voor deze ouders
(adviesgericht) Plaatsing (plaatsing)?
Hoe is de werkhouding van dit kind te verbeteren (begeleiding)?
Neemt het storende gedrag van het kind af als de leerkracht
ongewenst gedrag negeert en gewenst gedrag beloont
(veranderingsgericht)?
Volgens Van Aarle (1990) zijn er nog twee typen diagnostiek:
- Preventieve diagnostiek: gaat vooraf aan individuele diagnostiek en richt zich op
probleemoplossing.
- Begeleidingsgerichte diagnostiek: valt onder indicerende/adviesgerichte diagnostiek, maar
richt zich op invulling van de begeleiding.
Ook wordt er door diverse auteurs nog de evaluatieve diagnostiek onderscheiden: komt overeen met
evaluatie en volgt pas na de diagnostische vraagstellingstypen die samen tot probleemoplossing
leiden. Evaluatieve diagnostiek kan op verschillende momenten toegepast worden. Wanneer het
,tijdens de interventie gebruikt wordt om te kijken of een interventie wordt uitgevoerd zoals gepland
en of de effecten de goede kant op gaan, wordt het ook wel monitoring genoemd. Evaluatie na afloop
van de interventie kan gebruikt worden om het effect van een aanpak te bepalen.
1.2 Wat is het eindproduct dan wel antwoord bij de verschillende vraagstellingen?
Het handelen in geval van verhelderende diagnostiek leidt tot een ordening van klachten van de cliënt.
Bij een onderkennende vraagstelling kan het eindproduct van het diagnostisch proces verschillende
uitspraken van de cliënt omvatten: een beschrijving van het probleem, een niveaubepaling van
bepaalde ontwikkelingsgebieden of vaardigheden en de categorie of stoornis waar het
probleemgedrag van de cliënt bij
past. Bij preventieve diagnostiek
wordt dezelfde niveaubepaling
gebruikt, maar nu gericht op het
vroegtijdig signaleren van
achterstanden.
Verklarende diagnostiek leidt tot een
samenhangend beeld van de condities die hebben geleid tot de problematische situatie. Het
eindproduct van een indicerende (adviesgerichte) vraagstelling is vaak een uitspraak of antwoord op
de hulpvraag over aanbevelingen van een interventie. Indicerende (adviesgerichte) diagnostiek gaat
verder in het geval van een begeleidingsgerichte vraagstelling, aangezien het zich dan richt op een
uitspraak over specifieke onderwijsbehoeften van een kind en de samenhangende
ondersteuningsbehoeften van de ouders. Indicerende (adviesgerichte) diagnostiek kan ten slotte ook
een veranderingsgerichte vraagstelling omvatten, wat leidt tot een uitspraak over veranderbaarheid
van bepaald gedrag van het kind en opvoeders door een interventie.
1.3 Conclusie
Een brede, open vraagstelling wordt
door Rispens et al. (1990) uitgesplitst
in meerdere vraagstellingstypen:
onderkennend, verklarend, indicerend
en begeleidingsgericht. Een
verhelderend type hebben zij niet
opgenomen, maar is vaak wel terug te
vinden in de diagnostische procedure.
2. Fasen en stappen in
verschillende diagnostische
procedures
Er zijn verschillende richtlijnen
ontwikkeld voor diagnostische
procedures gebaseerd op de
empirische cyclus van De Groot
(1961), waaronder de regulatieve
cyclus van Tak en Veerman en het
procesmodel van Rispens et al. Er zijn
duidelijke verschillen tussen de
diagnostische procedures, zoals
bijvoorbeeld de aansluiting tussen
diagnostiek en begeleiding.
, 2.1 Screening versus gericht diagnostisch onderzoek
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen screening en gericht onderzoek. Screening verwijst naar
een relatief oppervlakkige informatieverwerking op een naar verhouding breed gebied (zoals het
meten van niveau van leervorderingen op schoolse vaardigheden). Het doel is om in korte tijd een
overzicht te krijgen van diverse domeinen/aspecten van het functioneren en de sterke en zwakke
elementen hierin. Screening kan buiten de context van individueel diagnostisch onderzoek in het kader
van preventie plaatsvinden, deze preventieve screening gebeurt vaak standaard zoals op
consultatiebureaus. Ook binnen de context van individuele diagnostiek wordt screening gebruikt, voor
het verkrijgen van bredeband-informatie ter verkenning van de problematiek van een individueel kind.
Deze informatie wordt aan het begin van het diagnostische proces verzameld.
2.2 Indicerende versus begeleidingsgerichte diagnostiek
Indicerende diagnostiek heeft als eindproduct een aantal onderbouwde aanbevelingen voor
interventies (zoals onderwijsaanbod en buitenschoolse behandeling). Het gaat in deze fase om globale
interventiedoelen en daarbij passende interventies. Er zijn in een onderwijssetting veel interventies
mogelijk, waaronder verwijzing naar een school voor speciaal of buitengewoon onderwijs. Hierbij is er
ook sprake van een plaatsingsbeslissing. Als het alleen om plaatsing gaat, kan er gesproken worden
over indicatiestelling in enge zin. Wanneer er sprake is van zowel plaatsing als begeleidingsgerichte
diagnostiek, kan men spreken over indicatiestelling in ruime zin.
Vaak wordt begeleidingsgerichte diagnostiek in verband gebracht met verklarende diagnostiek. Als
bekend is welke factoren een probleem beïnvloeden, weten we namelijk ook waar de begeleiding zich
op moet richten. Dit geldt niet altijd, soms zijn veroorzakende factoren moeilijk te beïnvloeden of kan
het effectiever zijn om op een hele andere manier het functioneren te verbeteren.
Bij begeleidingsgerichte diagnostiek en indicatiestelling in ruime zin is de afgrenzing tussen diagnostiek
en begeleiding een punt van discussie, aangezien het onduidelijk is of ze wel van elkaar te
onderscheiden zijn. Zolang het in de indicerende fase gaat om het kiezen van voorlopige globale
interventiedoelen, behoort dit tot diagnostiek. Wanneer er specifieke doelen worden vastgesteld op
basis van een advies, behoort dit tot begeleiding/behandeling.
2.3 Tot besluit
Er wordt getwijfeld over het onderscheid tussen typen diagnostiek en of dit onderscheid nuttig is.
Toch blijkt dat dit onderscheid wel nuttig kan zijn vanwege verschillende redenen. Zo zet het
onderscheid de diagnosticus aan tot bewustwording van verschillende typen vraagstellingen. Dit is
belangrijk omdat het type vraagstelling het proces en type antwoord bepaalt. Een tweede reden is dat
bij sommige (hulp)vragen niet alle fasen vertegenwoordigd zijn, wat betekent dat het volgen van een
diagnostische procedure met alle fasen niet nodig of zelfs inefficiënt is. Verder geldt dat de hele cyclus
met fasen niet altijd door dezelfde professional doorlopen wordt. Vanwege deze redenen kan het voor
een diagnosticus inzichtelijk zijn om de diagnostische activiteiten te koppelen aan de diverse typen
diagnostiek met hun eigen specifieke vraagstellingen.
3. Handelingsgerichte benadering van het diagnostische proces
3.1 De invloed van het HGD-model in de onderwijspraktijk
Tegenwoordig wordt het HGD-model (HGD = handelingsgerichte diagnostiek) als wenselijke werkwijze
beschouwd voor de diagnostiek. Binnen HGD wordt uitgegaan van een expliciete en controleerbare
relatie tussen hulpvragen van cliënten en het diagnostische traject met antwoorden van de
diagnosticus.
3.2 Uitgangspunten van het HGD-praktijkmodel
HGD is gebaseerd op zeven uitgangspunten die vijf fasen aansturen. De volgende uitgangspunten zijn
er:
1. De werkwijze is doelgericht. Er worden duidelijke doelen nagestreefd door diagnostici en
tevens wordt er een heldere en planmatige aanpak gehanteerd. Er wordt alleen noodzakelijke
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lexaa. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
