FORENSISCHE ACCOUNTANCY
HOORCOLLEGE 1 – ALGEMENE ACHTERGROND FORENSISCHE
ACCOUNTANCY
Aandachtsgebieden:
Forensische accountancy
Fraude en boekhoudschandalen
Corruptie
Witwassen
Faillissementsonderzoeken (Blokker)
Integriteitsvraagstukken (Voice of Holland, accountant ingeschakeld voor feitenonderzoek
(mensen horen, feitenrelaas opstellen en kijken naar schadevergoedingen))
Corporate governance
Actualiteit
Fiscalist van Amerika heeft fraude gepleegd. Fiscaal adviseur die bekende Nederlandse dj’s
begeleidde. Niet in alle landen wordt over alle inkomsten belasting betaald. Geldstromen zo
gunstig mogelijk verdelen over verschillende landen met het doel om minder belasting te
betalen. Hierdoor heeft Chesto (dj) heel veel minder belasting betaald en zijn fiscalist heeft
straf gekregen.
Shell fossiele industrie is vervuilende industrie. Binnen de accountancy vaak over ESG-
doelstellingen. Bij shell ging het om de letter ‘E’, oftewel duurzaamheid. Greenwashing: een
mooiere voorstelling van zaken geven op het gebied van duurzaamheid en de negatieve
aspecten van hun verslaggeving buiten beeld laten. Alle bedrijven en overheden moeten zich
houden aan het klimaatakkoord van Parijs. De uitstoot van fossiele brandstof moet
gereduceerd worden naar nul. Shell verdient daar juist geld aan en heeft een enorme opgave
om dat te bereiken in 2050. In 2030 moet de uitstoot van schadelijke stoffen met 45%
verminderd zijn en ze moeten naar alternatieven gaan zoeken. Dit gaat rechtstreeks in op het
businessmodel van Shell, maar zij houden zich bezig met olie en gas. Rechter heeft gezegd
dat Shell die 45% doelstelling niet te behalen binnen zo’n korte tijd. Maar ze moeten wel
bezig gaan met verduurzaming. Shell legt in zijn verslaggeving altijd de nadruk op de goede
dingen die ze doen, maar hebben die vervuiling altijd wat naar achter gedrukt. Als de
verslaggeving niet eerlijk is, is dat een fraudevorm genaamd ‘greenwashing’.
Belangrijke leerlijnen
Leerlijnen gekoppeld aan leerlijnen master.
Risicotaxatie: kennis en vaardigheden ontwikkelen inzake risico’s op financieel-economische
criminaliteit (preventief gericht, casuïstiek, daderkenmerken, fraudedriehoek). In kaart brengen van
de risico’s op fraude en fraude voorkomen.
- Cripto’s worden gebruikt om geld wit te wassen. Door de risico’s in kaart te brengen van zo’n
nieuw financieel product en de nieuwe mogelijkheden in kaart te brengen die dat product
geeft om onder de radar van politie en justitie te blijven, kun je nieuwe wet- en regelgeving
maken om grip te krijgen op zo’n sector. Hier moet je kennis en vaardigheden voor hebben;
1
, inzicht hebben, casuïstiek doorgronden, type daders, wie zijn erbij betrokken, hoe kunnen
we dat tackelen in de toekomst.
Bewijswaardering: kennis en vaardigheden ontwikkelen inzake bijdrage forensische accountancy aan
bewijsvoering (repressief gericht, herkennen fraude-en witwasconstructies, vergaren kennis
delictsomschrijvingen, do & don’ts inzake bewijsvoering).
Arbeidsmarktoriëntatie: wat je met kennis over het vakgebied forensische accountancy kan doen
(werkgebieden, werkgevers).
Introductie thematiek colleges aan de hand van diverse praktijkvoorbeelden
Artikel: The cruelest lies are often told in silence
Betekenis van de titel van het artikel/titel verklaren: Waarschuwing voor het feit dat
bedrijven vaak de mooie dingen vertellen, maar de verkeerde dingen niet. Geloof niet alle
cijfers die in een jaarverslag te zijn, ook al is het door een accountant goedgekeurd. Het mag
dan net binnen de lijntjes zijn, maar vaak wordt niet alles verteld. Een waarschuwing tegen
het geloof in jaarrekeningen ook als ze geaccordeerd zijn door een accountant. Je moet altijd
kritische vragen stellen om te kijken naar ‘wat staat er nou niet in’. Bedrijven vertellen wel
wat ze allemaal wel doen en wat goed gaat, maar als je goed leest zijn er vele vragen te
stellen over of er wel een totaal plaatje wordt geschetst (Shell). ‘Belangrijker dan
bijvoorbeeld de winst- en verliesrekening en de balans is het geschreven woord van de
directie, wat het vertelt en – nog belangrijker – wat het verzwijgt’.
Idem ‘Cash is a fact, profit an opinion’: als je naar een jaarrekening van een bedrijf kijkt en
naar de winsten kijkt die gerapporteerd worden, dat je je voor ogen moet houden dat die
winst een schatting/een opinie is. Dat is niet een harde werkelijkheid. Denk aan een bedrijf
met voorraden met een waarde. Hoe ouder de voorraad, hoe minder waarde
(levensmiddelen houdbaarheidsdatum). Voor die waarde moet je een schatting doen. Je kunt
sturen met die percentages. Grote fabriekshal die ooit is neergezet voor 100 miljoen. Wat is
de waarde over zoveel jaar? Hier zit een schatting bij. Dat winstcijfer wat bedrijven
presenteren is niet veel meer dan een schatting. Waar je een bedrijf veel beter aan kan
beoordelen is de kasstroom; het geld wat er daadwerkelijk bij een bedrijf binnenkomt.
Kasstromen zijn betrouwbaarder dan winstcijfers. Jaarrekening wordt meestal aan het eind
van het jaar gepresenteerd; het mooiste plaatje weergeven (zo hoog mogelijke winsten), een
momentopname.
Term ‘creative accounting’, voorbeelden verschijningsvormen en redeneren. Creatief
boekhouden: gebruikmaken van de regeltjes om een zo mooi mogelijke voorstelling van
zaken te geven. Leidt tot manipulatie, veelal binnen de grenzen van wet- en regelgeving.
Altijd binnen de grenzen van de wet: gebruikmaken van de mogelijkheden van de wet om de
cijfers er zo mooi mogelijk uit te laten zien. Verschijningsvormen van creative accounting zijn:
o Income smoothing & cooking jar reserves: winstegalisatie. In goede tijden wordt een
‘appeltje voor de dorst’ weggezet om dat vervolgens te gebruiken in tijden dat het
minder gaat. Op deze wijze kunnen de winsten relatief egaal of zelfs in een stijgende
lijn worden gepresenteerd.
o Big bath accounting: een boekhoudkundige truc om de cijfers er zo slecht mogelijk
uit te laten zien als je daar een belang bij hebt. Balans opschonen. Extra
2
, afschrijvingen en het treffen van reorganisatie- of herstructureringsvoorzieningen
zijn prima instrumenten om het resultaat te verlagen. Reden? Door in een jaar
waarin het toch al slecht gaat ‘extra ellende’ te nemen, wordt het waarschijnlijker
dat voor de komende jaren een resultaatsverbetering kan worden getoond.
Bijvoorbeeld als er een nieuwe topman wordt benoemd, wil die laten zien dat hij het
bij het bedrijf heel goed gaat doen (het lijntje van de winstcijfers moet stijgen). Die
man heeft er baat bij om zo laag mogelijk in die grafiek te beginnen. Een nieuwe CEO
kan er belang bij hebben om negatieve dingen aan het begin te doen (alle dingen te
betalen), zodat hij zo laag mogelijk begint.
o Premature revenue recognition: hier gaat het om het te vroeg verantwoorden van
omzet. Goederen die feitelijk en juridisch bezien nog niet zijn geleverd worden wel
als zodanig verantwoord.
o Channel stuffing: betreft een variant van premature revenu recognition. Er vinden
ongevraagd – bijvoorbeeld door extra goederen te leveren bij door afnemers
bestelde goederen – leveranties plaats. De getoonde omzet wordt vergroot en de
debiteurenpositie stijgt. Omdat het om ongevraagde leveranties gaat dienen de
transacties in latere perioden – uiteraard na de verslagleggingstermijn – te worden
teruggedraaid. Het kan ook gaan om het doen van verkopen op basis van
ongebruikelijk hoge kortingen. Op deze wijze wordt omzet als het ware ‘gestolen’
van de toekomst, omdat afnemers dan voorlopig genoeg voorraad hebben.
Termen ‘creative compliance’ en ‘materialiteit’: Creative compliance = je houdt je wel aan de
letter van de wet, maar niet aan de geest van de wet (de bedoeling van de wetgeving). Leidt
tot een uitleg van de wet waarbij wel aan de regel maar niet aan de geest ervan wordt
voldaan. Een teveel aan creativiteit leidt tot fraude.
Materialiteitsbegrip = beoordelingsmarge van de accountant. Centraal daarbij staat de vraag
of de beslissingen die de gebruikers van de jaarrekeningen nemen, zouden kunnen worden
beïnvloed door eventuele afwijkingen in jaarrekeningposten. Het gaat dus om de mate
waarin fouten of weglatingen in een jaarrekening significant genoeg zijn om de economische
beslissingen van gebruikers te beïnvloeden. Positief uitgelegd is de betekenis hiervan dat een
accountant niet iedere futiliteit behoeft te corrigeren, hetgeen kostenefficiënt is. Negatief
uitgelegd kan het materialiteitsbegrip dienen als schaamlap om bepaalde zaken onder het
tapijt te schuiven.
Waarom gebruikers van het jaarverslag kritische vragen moeten stellen: Commissarissen en
andere belanghebbenden moeten vooral achter de cijfers kijken. Belanghebbenden (met
name de raad van commissarissen) moeten kritische vragen stellen, zowel kwalitatief (welke
dilemma’s hebben zich voorgedaan, is er juridisch advies ingewonnen, is naast de letter ook
de geest van de regelgeving meengenomen, etc.) als kwantitatief (welke uitgangspunten ten
grondslag aan de cijfers, redenen tot stelselwijziging, etc.).
Narrative reporting is belangrijk. Ondernemingen moeten niet reactief antwoord geven op
gestelde vragen, maar ze moeten proactief meer informatie aan belanghebbenden
verstrekken. Niet alleen via een jaarverslag met kwalitatieve gegevens, maar via klare taal, in
duidelijke woorden, woorden die meer zeggen dan cijfers en tabellen. Opstellers en
controleurs van jaarrekeningen moeten meer inzicht verschaffen in de wereld achter de
cijfers. Ook de accountantsverklaring mag meer zeggen dan nu het geval is. Vertel
kwalitatieve verhalen die inzicht geven in de ondernemingswerkelijkheid achter de cijfers.
Ahold, Amerikaanse zaken: voorbeelden van de dunne lijn tussen creativiteit en fraude.
3
, o Ahold (the thin line): Ahold-bestuurder Van der Hoeven en Meurs zijn in eerste
aanleg door rechtbank Amsterdam veroordeeld voor het plegen van fraude. Draait
om het optimaal benutten van het werkkapitaal. In het tweede kwartaal worden
betalingen aan verschillende leveranciers van AHOLD opgeschoven tot na het einde
van dat kwartaal, zodat de boeken er op het moment van rapportage mooier uitzien.
Met 1 grootbedrijf wordt een speciale mondelingen afspraak gemaakt: Ahold zal
betalingen aan het bedrijf C en S, die normaliter aan het eind van het kwartaal
worden gedaan, enkele dagen opschorten. Op het balansmoment zit het geld dat
nog in de kas. Met de methode is in totaal circa 200 miljoen dollar gemoeid, 10% van
Aholds totale kas. Positief effect op de kasstroom.
o Amerikaanse Parmalat-zaak: kasstromen buiten de grenzen van wet- en regelgeving
gemanipuleerd, fraude. Het management van Parmalat was in staat tegenover haar
accountants vol te houden dat bij de Bank of America een tegoed werd aangehouden
van 4,8 miljard dollar. De accountants geloofden hierin omdat zij hieromtrent van de
bank een bevestiging ontvingen. Deze bleek vervalst.
Recente voorbeelden van fraude
Sjoemelnotaris Pels Rijcken: Kantoor van de landsadvocaat die voor de overheid alle juridische
kwesties doen. Als er nieuwe ministers en staatssecretarissen komen, brengen zij hun zakelijke
belangen veilig onder en zorgen ze ervoor dat er geen belangenverstrengelingen plaatsvinden. Eén
van die notarissen (Frank Oranje) was bestuursvoorzitter. Hij deed zich altijd voor als integer, maar
hij fraudeerde (12/13 miljoen geld van klanten ontvreemd in ongeveer 20 jaar). Hij moest de
afwikkeling van een deal tussen een Nederlands bedrijf (Wild Olijn??) regelen, die verkeerde
informatie aan aandeelhouders had gegeven. Schikking getroffen en diegene die achter Wild Olijn zat
moest een schadevergoeding betalen. Geld werd bij de notaris op de rekening gezet en ontving
daarbij ook rente wat hij moest doorbetalen aan de aandeelhouders. Rente ook niet doorbetaald aan
de mensen die schade hebben geleden. Dus hij stal eigenlijk het geld wat hij onder beheer had van
anderen. Kwam aan het licht (jaar of drie geleden) doordat banken op bankrekeningen
onverklaarbare geldstromen, melding gemaakt bij onverklaarbare transacties, FIOD viel binnen, zaak,
nonactief gesteld. Zelfmoord gepleegd: alles voorbereid en pillen genomen in een vakantiehuisje.
Examenfraude accountants: Accountants die een opleiding hebben afgerond moeten elk jaar nog
examens maken om kennis te testen. Medewerkers van accountancykantoren wisselden de vragen
en antwoorden uit binnen de accountancykantoren. KPMG is hiervoor gepakt door Amerikaanse
4
