Socialezekerheidsrecht
Hoorcollege 1
Verzorgingsstaat
Nederland is een verzorgingsstaat, dit omdat de overheid een belangrijke rol speelt bij het
opvangen van de verschillende sociale risico’s. In die verzorgingsstaat rust op de overheid
de verplichting om de burger te vrijwaren tegen een gebrek aan gezondheid, een gebrek aan
inkomsten, etc.
Solidariteit
Ieder mens komt in zijn leven in aanraking met sociale risico’s. De sociale zekerheid zorgt
ervoor dat de sociale risico’s die een individu loopt zo veel mogelijk te worden verdeeld over
alle werknemers en werkgevers of zelfs alle inwoners van Nederland. Een belangrijk
uitgangspunt van sociale zekerheid is dan ook het collectiviteit en solidariteit: het door middel
van wetgeving gezamenlijk dragen van de individuele risico’s
Collectiviteit
Het meebetalen aan belastingen en premies gebeurt op twee manieren, de financiering van
de werknemersverzekering (bij voorbeeld WW), en de volksverzekeringen (bijvoorbeeld
AOW) gebeurt door middel van premieheffing. De sociale voorzieningen, zoals de bijstand
(participatiewet) en de Wmo, worden gefinancierd uit de algemene middelen, de
belastingopbrengst.
Socialezekerheidsrecht
- Het geheel van wettelijke maatregelen dat de (inkomens)risico’s opvangt die mensen
lopen bij hun functioneren in de maatschappij
- Enerzijds regels die beogen mensen die niet (meer) in hun levensonderhoud kunnen
voorzien, middelen van bestaan te geven (inkomensfunctie)
- Anderzijds gericht op bevordering en instandhouding van deelname aan het
arbeidsproces (re-integratie)
Inkomenszekerheid
Het fundament van de sociale zekerheid is in de eerste plaats inkomenszekerheid bij
inkomensderving. Valt het inkomen weg vanwege werkloosheid, langdurige
arbeidsongeschiktheid of ouderdom, dan zorgen respectievelijk de werkloosheidswet, de wet
werk en inkomen naar arbeidsvermogen en de algemene ouderdomswet ervoor dat de
uitkeringsgerechtigde kan terugvallen op een inkomen in de vorm van een periodieke,
meestal maandelijkse, uitkering om het verlies aan inkomen op te vangen. De
waarborgfunctie inkomenszekerheid is een belangrijke pijler van sociale zekerheid. Het
sociale minimum, de ondergrens van de sociale zekerheid, vormt daarbij een kernbegrip. Dit
betekent dat de sociale zekerheid een inkomen op minimumniveau garandeert in de situatie
dat het inkomen lager is dan het geldende minimum. De netto (minimum) uitkering is
gekoppeld aan het netto minimumsalaris. Stijgt dit minimumloon dan stijgen ook de
uitkeringen. Dit noemen wij de koppeling.
Geschiedenis
• Middeleeuwen: Gilden
• 1854: Armenwet, in die tijd was de rol van de overheid zeer beperkt, de kerken en de
gegoede burgerij trokken zich het lot van de armen aan.
• 1901: Ongevallenwet, deze was er alleen voor werknemers, en niet voor
zelfstandigen. Deze wet was vooral bedoeld voor het opvangen van de gevolgen van
bedrijfsongevallen in de industrie. Dit was de eerste sociale verzekering waarbij de
overheid aan de werkgevers de verplichting oplegde een premie te betalen om op die
manier werklieden in gevaarlijke bedrijven de verzekeren tegen de gevolgen van
arbeidsongevallen.
, • 1913: Invaliditeitswet, als je invalide bent kun je een uitkering krijgen, ongeacht of je
werkt of niet, dit was ook voor mensen die ouder werden dan 65
• 1913: Ziektewet (pas in werking in 1930)
• WO II: Commissie Van Rhijn
• 1927: de ziektewet, de wet keerde bij ziekte gedurende een aantal maanden een
uitkering van 80% van het loon uit aan arbeiders in vaste dienst.
Geschiedenis (overzicht is niet volledig)
rood: bestaat niet meer, groen: geen nieuwe instroom meer mogelijk.
Trends na 1975
• Forse ingrepen in het stelsel
– Vanwege economische omstandigheden
– Volumebeperking (hoogte en duur)
• Beperking uitkeringspercentages (van 80 naar 70%)
• Beperking WW-duur (nu max. 24 maanden)
• Invoering inkomenstoets in Anw en AOW
• Kostendelersnorm
• Partnertoeslag in de AOW afgeschaft
• Strengere toegang aan de poort
– Wet poortwachter
– Aanscherping keuringseisen
– Wet huisbezoeken
Latere tendensen
Meer accent op activering:
– Wet werk en bijstand, 2004 ingevoerd
– Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA)
– Participatiewet, participeren staat centraal
Terugtrekkende overheid: privatisering en marktwerking:
– Doorbetaling loon bij ziekte gedurende 104 weken
– “privatisering” van derde WW jaar
– Zorgverzekeringswet
– Aanvullende pensioenen
Latere tendensen (2)
Eigen verantwoordelijkheid:
, – Zelf aanmelden voor zorgverzekering
– Civil Society gedachte in WMO
– Participatiesamenleving
Strengere regels
– Aanscherping sancties bij overtreding verplichtingen
De juridische context (1)
De juridische context 2
Door middel van de premies worden de sociale zekerheden betaald.
Sociale verzekeringen
1 Werknemersverzekeringen
– Voor werknemers
• Arbeidsovereenkomst
• Gelijkstellingen met arbeidsovereenkomst
, 2 Volksverzekeringen
– Ingezetenen (iedereen die in
Nederland woont of werkt)
Financiering: betaling via premies (zoals bij alle verzekeringen)
Re-integratie
De wet verbetering poortwachter (Wvp) heeft als doel zieke werknemers zo spoedig mogelijk
te re-integreren in eigen of ander passend werk.
Privatisering
De overheid trekt zich meer terug en laat meer over aan private partijen. Vanaf 1996 wordt
een zieke werknemer niet meer vanuit een centrale ziektekas betaald, maar de individuele
werkgever moet voor een bepaalde periode minimaal 70% van het loon doorbetalen aan zijn
zieke werknemer (artikel 7:629 BW). Een andere verandering vond plaats in 2006, toen de
ziektefondswet werd afgeschaft en vervangen door de zorgverzekeringswet. Met de komst
van de Zvw verviel het onderscheid tussen ziekenfonds en particulier verzekerd zijn tegen
ziektekosten. Het gevolg is dat e ziekenfondsen van voorheen (zonder winstoogmerk) nu ook
verzekeringsmaatschappijen (veelal met winstoogmerk) zijn geworden. De privatisering is
ook voelbaar bij de wet maatschappelijke ondersteuning (wmo). Gemeenten hebben de taak
hun burgers daar waar nodig ondersteuning te bieden bij het bevorderen van de
zelfredzaamheid en participatie. Denk hierbij aan een huishoudelijke hulp. Deze
huishoudelijke hulpen staan niet klaar op het gemeentehuis om ingezet te worden en dienen
door de gemeente te worden ingekocht. Het gevolg is dat thuiszorginstellingen elkaar
beconcurreren op prijs.
Werknemersverzekering
- Werknemers zijn verzekerd, dat zijn dus personen die op grond van een
arbeidsovereenkomst werkzaam zijn.
- De financiering gebeurd doordat werknemers en/of werkgevers de premie, gebaseerd
op het loon van de werknemer, betalen.
- De uitvoering geschied door het UWV.
- De hoogte van de uitkering is afgeleid van het dagloon. Het dagloon is meestal het in
het afgelopen jaar gemiddeld per dag verdiende salaris tot het maximumdagloon.
- De loongerelateerde uitkering is in duur beperkt en meestal afhankelijk van het
arbeidsverleden.
Volksverzekering
- Alle ingezetene zijn van rechtswege verzekerd.
- Volksverzekeringen worden door iedereen gefinancierd die inkomstenbelasting
betaalt.
- De uitvoering is in handen van de sociale verzekeringsbank, de zorgkantoren en de
zorgverzekeraars.
- In het algemeen is de hoogte van de uitkering gerelateerd aan het minimumloon.
Sociale voorzieningen
- Rechthebbend is iedere Nederlander en tevens de niet-Nederlander die hier
rechtmatig verblijft.
- De uitvoering is meestal in handen van de gemeente.
- Een sociale voorziening wordt betaald uit de algemeen middelen.
- De hoogte van een sociale voorziening is meestal gerelateerd aan het minimumloon
en afhankelijk van de leefsituatie.
- De duur is in principe beperkt, namelijk zolang het inkomen onder het sociale
minimum ligt.
