Effectief leren. Deel Basisboek
Bronvermelding
Titel : Effectief leren. Deel Basisboek
Druk : 3
Auteur : S. Ebbens en S. Ettekoven
Uitgever : Noordhoff Uitgevers B.V.
ISBN (boek) : 9789001815448
Aantal hoofdstukken (boek) : 6
Aantal pagina’s (boek) : 215
De inhoud van dit uittreksel is met de grootste zorg samengesteld. Incidentele onjuistheden kunnen niettemin voorkomen. Je
dient niet aan te nemen dat de informatie die Students Only B.V. biedt foutloos is, hoewel Students Only B.V. dat wel nastreeft.
Dit uittreksel is voor persoonlijk gebruik en is bedoeld als wegwijzer bij het originele boek. Wij raden aan altijd het bijbehorende
studieboek te kopen en dit uittreksel als naslagwerk erbij te houden. In dit uittreksel staan diverse verwijzingen naar het studieboek
op basis waarvan dit uittreksel is gemaakt.
Dit uittreksel is een uitgave van Students Only B.V. Copyright © 2012 StudentsOnly B.V. Alle rechten voorbehouden. De uitgever
van het studieboek is op generlei wijze betrokken bij het vervaardigen van dit uittreksel. Voor vragen kun je je per email wenden
tot info@studentsonly.nl.
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Effectief leren in de les 3
Hoofdstuk 2 Directe instructie 5
Hoofdstuk 3 Vragen stellen 9
Hoofdstuk 4 Een begin maken met samenwerkend leren 11
Hoofdstuk 5 Een begin maken met meervoudige intelligenties 14
Hoofdstuk 6 Bevorderen van het leerklimaat 18
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden.
Bron : Effectief leren. Deel Basisboek – S. Ebbens e.a.
,Hoofdstuk 1 Effectief leren in de les
1.1 Sleutelbegrippen bij het vormgeven van effectief leren
Wanneer docenten lesgeven is een lesvoorbereiding erg belangrijk, hierbij zijn zes sleutelbegrippen
erg belangrijk om rekening mee te houden zodat je effectief leren mogelijk kunt maken.
Het eerste sleutelbegrip is betekenis geven. Om leerlingen echt te laten leren, moeten zij weten
waarom ze iets moeten leren en waarvoor ze dit kunnen gebruiken. Als zij het doel begrijpen kan
leren makkelijker en sneller plaatsvinden. Kennis heeft betekenis voor iemand wanneer zij zelf
kunnen uitleggen wat het doel is en wat eventuele voorbeelden en kenmerken zijn. Om deze kennis
over te brengen is het als docent goed om aan te sluiten bij de voorkennis van je leerlingen.
Als tweede sleutelbegrip is individuele aanspreekbaarheid een belangrijk kenmerk. Hierbij gaat
het erom dat alle leerlingen zich aangesproken voelen in de les. Dit kun je bijvoorbeeld doen door
kriskras leerlingen aan te wijzen wanneer je een vraag stelt.
Als derde sleutelbegrip is er zichtbaarheid. Dit houdt in dat je het leren zichtbaar maakt door
bijvoorbeeld vragen te stellen of leerlingen de leerstof te laten uitleggen in andere woorden. Op
deze manier wordt voor de docent zichtbaar wie eventueel extra ondersteuning nodig heeft.
Motivatie is een vierde sleutelbegrip. Om motivatie te kunnen stimuleren bij leerlingen is het goed
om hen nieuwsgierig te maken maar ook succesbeleving, een positieve benadering, interesse in de
leerling en feedback geven zijn erg belangrijk om leerlingen te kunnen motiveren.
De laatste twee sleutelbegrippen zijn een heldere structuur van de les en leerstof aanbieden op het
juiste niveau. Deze twee zijn nodig om de rest van de sleutelbegrippen te kunnen toepassen. (Kijk
voor voorbeeld op S. Ebbens en S. Ettekoven, Effectief leren. Basisboek, blz. 18)
1.2 Leren en leeractiviteiten
Het boek effectief leren werkt volgens vier verschillende vormen van leren, namelijk gericht op
beheersing, beklijving en wendbaarheid. Deze drie vormen hangen nauw met elkaar samen en zijn
allemaal nodig om iets goed onder de knie te hebben. Wanneer namelijk de beheersing of beklijving
mist kan iemand het ook niet toepassen, of past het toe zonder daarbij na te denken en dit te kunnen
verantwoorden.
Naast deze drie vormen van leren zijn er ook vier leeractiviteiten die het leren stimuleert op
verschillende niveaus. Je begint met het onthouden van de aangeboden kennis. Vervolgen moet je
deze kennis begrijpen, je kunt het bijvoorbeeld in eigen woorden vertellen. Daarna moet de kennis
geïntegreerd worden. Dit wil zeggen dat je de nieuwe kennis verbindt aan voorkennis zodat je de
koppeling ziet en de nieuwe informatie beter begrijpt.
Als je deze drie niveaus kunt toepassen met de kennis is er als laatste het creatief toepassen, wat
wil zeggen dat je de nieuwe kennis kunt toepassen in nieuwe/onbekende situaties. Deze niveaus
zijn de koppelen aan de drie vormen van leren, bij beheersing hoort begrijpen en onthouden, bij
beklijving hoort integreren van de kennis en bij wendbaarheid hoort het creatief toepassen van
kennis.
1.3 Vaardigheden en competenties eigen maken versus kennis
Het leren in onderwijs gaat niet alleen over kennis maar heeft ook te maken met het aanleren van
vaardigheden. Vaardigheden zijn activiteiten in het denken en doen. Er zijn vijf verschillende typen
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden. 3
Bron : Effectief leren. Deel Basisboek – S. Ebbens e.a.
,vaardigheden. Als eerste zijn er de vaardigheden die het leren ondersteunen en vormgeven, ook
wel cognitieve vaardigheden genoemd. Je hebt ook vaardigheden die te maken hebben met alle
handelingen die je verricht (bijvoorbeeld springen), dit zijn motorische vaardigheden. Affectieve
vaardigheden zijn reflectieve vaardigheden, dit gaat over zelfkennis. Sociale vaardigheden gaat
over de omgang met andere mensen en je omgeving, en als laatste zijn er de metacognitieve
vaardigheden. Dit gaat over het eigen inzicht en het beheersen van je eigen denken en leren. Het
aanleren van deze vaardigheden gaat in een wat andere volgorde als het aanleren van kennis.
Daarnaast maakt Marzano onderscheid in declaratieve en procedurele kennis. Declaratieve kennis
gaat over alle feitelijk kennis, dat wat je moet weten, bijvoorbeeld de juiste volgorde waarin je iets
uit moet voeren. De procedurele kennis gaat over het beheersen van denk- en handelingsstappen.
Beide zijn nodig om een vaardigheid aan te leren.
Bij het aanleren van vaardigheden kan de docent gebruikmaken van drie stappen. Je begint bij het
voordoen van een vaardigheid. De leerlingen kunnen dan zien wat er gebeurt en zich een beeld
vormen. Vervolgens moeten leerlingen de kennis eigen maken, leerlingen gaan dus de kennis
uitvoeren en toepassen in de eigen situatie. Hierbij is het belangrijk dat de docent dichtbij blijft om
feedback te geven en ze naar de juiste richting te sturen. Als laatste vindt dan het automatiseren
van de kennis plaats, wat wil zeggen dat ze het zo vaak oefenen dat het eigen wordt, vanzelf gaat.
In het beroepsonderwijs wordt vaak gesproken van competenties. Dit zijn alle kennis en vaardigheden
maar ook persoonlijke kwaliteiten. Je bent competent in een bepaalde activiteit als je zichtbaar
maakt dat je bewust gebruikmaakt van de juiste kennis en vaardigheden die daarbij horen.
1.4 Leren sturen
Als docent kun je je lessen op verschillende manieren uitvoeren en sturen. Je kunt gebruik maken
van docentgestuurd leren, waarbij de docent de regie heeft en bepaalt wat de leerling leert en hoe
dit gebeurt. Dit is effectief om nieuwe kennis aan te leren, maar op een gegeven moment moet dit
worden losgelaten omdat een nadeel hiervan is dat leerlingen erg afhankelijk zijn. Je zou dan de
vorm sturing delen met leerlingen kunnen toepassen. De docent neemt dan nog steeds beslissingen
maar dit gaat altijd in samenspraak met leerlingen, zij hebben een belangrijke inbreng. Bijsturingen
zijn nodig en moeten afgewisseld worden, het uiteindelijke doel is dat leerlingen de eigen
verantwoordelijkheid over hun leren nemen.
1.5 Achtergronden bij effectief leren leeractiviteiten
Om verschillende onderwijsstrategieën te onderzoeken is erg lastig, hierbij spelen omgevingsfactoren
een grote rol. Je kunt uiteindelijk spreken van effectief leren wanneer leerlingen hun activiteiten
zichtbaar en hoorbaar maken zodat de docent precies weet waar ze, in het leerproces, staan. Ook
heeft Marzano het over twee verschillende soort kennis zoals eerder al genoemd, namelijk
declaratieve en procedurele kennis.
Hij benoemt dat beide in drie verschillende fasen verlopen. Bij het aanleren van declaratieve kennis
moet er eerst betekenis gegeven worden aan de nieuwe kennis zodat een leerling voorkennis kan
activeren, vervolgens moet een leerlingen de kennis organiseren en onthouden (opslaan in het
geheugen). Bij het aanleren van procedurele kennis gaat dit in net andere stappen, het is dan
belangrijk dat leerlingen eerst voorbeelden zien, vervolgens kunnen ze dit bijstellen en aanpassen
naar de eigen situatie en kunnen ze door oefenen de activiteit automatiseren.
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden. 4
Bron : Effectief leren. Deel Basisboek – S. Ebbens e.a.
, Hoofdstuk 2 Directe instructie
2.1 Effectief leren en directe instructie
De directe instructie is een onderwijsstrategie van docentgestuurd leren. Een docent kan dit gebruiken
om effectief leren binnen de lessen vorm te geven. Het doel is om nieuwe informatie en
basisvaardigheden bij leerlingen uit te breiden. Door gebruik te maken van de directe instructie
geeft de docent uitleg van nieuwe kennis en doet dit voor, hij structureert dus de lessen en geeft
zowel begeleide als zelfstandige oefeningen en geeft hier goede feedback op. Bij de afronding
controleert de docent altijd of de nieuwe kennis is begrepen. Dit zijn vijf belangrijke kenmerken
om de directe instructie uit te voeren. Het hoeft niet altijd in dezelfde volgorde, als alle kenmerken
er maar in zitten.
2.2 Fasen in de les
De directe instructie bestaat uit een zestal voorgestructureerde fasen waarin alle kenmerken ook
weer terugkomen.
1. Als docent begin je met het doel van de les en het aansluiten op voorkennis van de leerlingen.
2. Vervolgens geef je uitleg over de nieuwe leerstof van de les en doe je dit zo nodig voor zodat
het tastbaar en zichtbaar wordt voor de leerlingen. 3. Als deze uitleg is gegeven is het ook belangrijk
om te checken of dit werkelijk bij de leerlingen is overgekomen, door bijvoorbeeld vragen te stellen.
Pas dan kun je verder met het volgende onderdeel. 4. Als het echt is begrepen kun je de leerlingen
de instructie geven om zelf aan de slag te gaan met de kennis door het maken van opdrachten. 5.
Onder de zelfwerkzaamheid begeleid je waar nodig en geef je extra ondersteuning. 6. Als laatste
afronding van de les is het belangrijk om nogmaals te controleren of alles is begrepen en of ze
werkelijk geleerd hebben.
2.3 Ontwerpen van de les
Het komt vaak voor dat docenten de les voorbereiden op wat zij als docent gaan doen. Toch zijn
het uiteindelijk de leerlingen die effectief moeten leren dus is het goed om te bedenken wat de
leerlingactiviteiten in de les zijn. Het is daarom goed om heldere lesdoelen voor de leerlingen te
maken. Om dit te kunnen bereiken is het goed om dit in leerlingentaal te formuleren zodat ook zij
het begrijpen. Ook is het belangrijk om betekenis te geven aan het onderwerp zodat de leerlingen
weten waarom ze iets moeten leren en dat je aansluit bij de voorkennis. Leerlingen kunnen kennis
dan beter koppelen en onthouden. Als laatste maar niet onbelangrijk is de haalbaarheid van de
lesdoelen. Elke leerling moeten het lesdoel binnen de les kunnen behalen, dit moet niet te hoog
gegrepen zijn.
2.4 De uitvoering van de les
2.4.1 Lesfase 1: Aandacht richten op de doelen van de les en aansluiten bij voorkennis
De start van de les is belangrijk om de aandacht te krijgen en te beginnen met het onderwerp van
de les. Je kunt dan gebruikmaken van een aandachtrichter, een voorwerp dat met de les te maken
heeft, die het onderwerp zichtbaar maakt. Dit moet dan wel op alle leerlingen gericht zijn, betekenis
geven, lesdoel duidelijk maken en een verband leggen met voorkennis.
2.4.2 Lesfase 2: Uitleg geven
Ook de uitleg van de nieuwe leerstof is een belangrijk onderdeel. Het is daarom belangrijk dat je
je uitleg op een goede manier geeft en rekening houdt met de volgende begrippen die worden
behandeld.
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden. 5
Bron : Effectief leren. Deel Basisboek – S. Ebbens e.a.
