Samenvatting samenleving en
diversiteit
Boek antropologie en sociaal werk:
Hoofdstuk 1: de sociaal werker als
antropoloog
1.2 culturele antropologie
Culturele antropologie als wetenschap is ontstaan ten tijde van de industriële revolutie en de
daarmee gepaard gaande koloniale expansiedrift van westerse landen in Azië, Afrika, de Pacifische
eilanden, Zuid- en Midden-Amerika en de Noordpool. De meest zekere manier om gebieden als
grondstoffenleverancier en afzetgebied te gebruiken, is zo veel mogelijk gebieden te veroveren. We
spreken dan van kolonialisme. De tweede periode van kolonisatie wordt het modern imperialisme
genoemd. De drie motieven voor het modern imperialisme waren dus: de behoefte aan
grondstoffen, de afzetmarkt en het opbouwen van een groot koloniaal rijk.
1.3 cultuur
Culturele antropologie bestaat uit drie Latijnse woorden: kolere = cultuur, antropos = mens, en logos
= wetenschap. Een cultureel antropoloog bekijkt de mens dus als een cultureel wezen. Cultuur
verwijst naar het algemene patroon van menselijke activiteit en de symbolische structuren die deze
activiteit een zekere betekenis geven. In ruime zin wordt cultuur gezien als alles wat door de
samenleving wordt voortgebracht, zowel materieel als immaterieel. In engere zin wordt cultuur
gezien als ambacht, kunst, religie en wetenschap, zoals literatuur en architectuur.
Cultuurdefinities
Er is een aantal kenmerken die overeenkomen en die belangrijk zijn om te weten:
Cultuur is aangeleerd
Cultuur is aan verandering onderhevig
Cultuur is situationeel bepaald
1.4 veldwerk en participerende observatie
Participerende observatie
Participerende observatie bestaat uit twee onderdelen: participeren = meedoen en observatie =
waarnemen.
De frontstage-identiteit van iemand is de publieke identiteit die mensen graag laten zien, een
identiteit die er mogelijkerwijs positiever uitziet dan het geval is. De backstage-identiteit van iemand
is de privé-identiteit, die mensen liever voor zichzelf houden en niet zo snel laten zien.
Observatie is bewust kijken hoe iets gebeurt of hoe iemand zich gedraagt. Je kunt niet observeren
zonder waar te nemen. Waarnemen doe je normaal gesproken onbewust, maar tijdens een
observatie doe je dit opzettelijk. Je wilt een bepaald persoon of een bepaalde situatie observeren en
daarmee ga je opzettelijk gebruikmaken van je zintuigen. Daarnaast heeft het observeren altijd een
bepaald doel. Tijdens een observatie zul je dan ook doelgericht waarnemen. Als laatste bepaal je
,voor je observatie op welke punten je wilt gaan letten, wat betekent dat je systematisch waarneemt.
Samengevat: observeren is opzettelijk, doelgericht en systematisch waarnemen.
Participerende observatie wordt vooral gebruikt in explorerend onderzoek en om toegang te krijgen
tot onbekende populaties. Het doel is te onderzoeken of mensen hetzelfde doen als dat ze zeggen.
Een sterk punt van participerende observatie is dat de onderzoeker niet blind vaart op wat
respondenten hem op één moment vertellen. Deze methode biedt bij uitstek de mogelijkheid om
ook wat deze lieden doen en denken bij de analyse te betrekken.
Veldwerk: het daadwerkelijk meedoen en leven binnen een cultuur die door de antropoloog
onderzocht wordt. Dit wordt ook wel het insiderperspectief genoemd: onderzoek vanuit de
persoonlijke ervaring of de cultuur waarvan de onderzoekeer deel uitmaakt.
1.5 thick description en het wezen van de
Ander
Thick description houdt in dat observaties in veldwerk in wisselwerking met de omgeving worden
beschreven in een dagboek. Door de omgeving te beschrijven kunnen bepaalde betekenissen aan de
observaties worden verbonden die zonder die context misschien niet waren gevonden. De
onderzoeker geeft dus gedetailleerde beschrijvingen van onder andere de situaties en
omstandigheden waarin iemand leeft.
Thick description is een manier om een bepaalde externe validiteit te bereiken.
Het wezen van de Ander
Empathie is een ander woord voor inlevingsvermogen, de kunde of vaardigheid om je in te leven in
de gevoelens van anderen. Zonder empathie, is het antropologische credo, kan een veldwerker nooit
goede observaties maken.
1.6 veldwerk en outreachend werken
Outreachend werken is het hanteren van een werkmethode waarbij actief ingezet wordt op het
leggen van contact met de doelgroep, het onderzoeken van de vragen en het motiveren en verwijzen
van de doelgroep naar vormen van hulpverlening en/of maatschappelijke opvang of anderszins.
Sommige sociaal werkers zijn ook veldwerkers. In dat geval spreken we van outreachend werken.
1.7 het structureel functionalisme
Belangrijke grondleggers zijn Bronislaw Malinowski, Emile Durkheim, Marcel Mauss en Herbert Gans.
Structureel-functionalisten zien cultuur in de meest brede zin van het woord als elke vorm van
aangeleerd gedrag. Gedrag dat niet vastligt in de genen, maar geleerd wordt door nadoen of door
onderwijs.
Sociaal ongelijkheid wordt door de structureel-functionalist gezien als een onvermijdelijk gegeven.
Structureel functionalisten vinden een zekere mate van ongelijkheid vanzelfsprekend.
De kern van social casework is het methodisch hulpverlenen aan personen en gezinnen van een zeker
intelligentieniveau die goed in staat zijn om hun eigen zegje te doen. Social casework vormde dan
ook een breuk met de oude, paternalistische en op liefdadigheid gerichte hulpverlening, doordat het
perspectief van de cliënt en het systeem waarin hij/zij zich bevindt belangrijk wordt.
, Samenleving als complex systeem
Een samenleving systeem van onderlinge samenwerking tussen verschillende delen
De samenwerking beoogt solidariteit, harmonie en sociale cohesie
Grondlegger: Emile Durkheim; samenleving als menselijk lichaam. Een samenleving bestaat
net als het lichaam uit allerlei onderdelen/instituten. Denk aan gezinnen, scholen,
politiebureau, de supermarkt, zorginstellingen/wijkteam, sportvereniging, etc. Deze
instituten zorgen voor de sociale cohesie in een wijk. Als er problemen binnen deze instituten
zijn, bijvoorbeeld omdat ze niet goed kunnen functioneren dan ontstaan er volgens deze
theorie sociale problemen. Dit gaat ten koste van de sociale cohesie.
Centraal staat de gedachte dat individuen zich aan moeten passen aan de samenleving ,
waarbij sociale cohesie het belangrijkste doel is.
Merton onderscheidt twee soorten functies:
Manifeste functies: bedoelde functie van instituten. Bijvoorbeeld onderwijs dient Bijvoorbeeld onderwijs dient
productieve arbeidskrachten op te leiden.
Latente functies: onbedoelde functie van instituten. Bijvoorbeeld onderwijs dient De manifeste en latente functie van
onderwijs kan ook een huwelijksmarkt zijn.
Structureel functionalisten kijken dus altijd naar instituten.
Focus: meso niveau van de sociale innovatie
Structureel functionalisme en de sociaal werker
De cliënt niet centraal maar de samenleving
Problemen ontstaan door de wisselwerking tussen de persoon en zijn omgeving
Sociale diagnose; hulpverlenen aan de persoon in zijn of haar situatie
Taak sociaal werker: cliënten opvoeden en zorgen dat de samenleving stabiel en veilig blijft
De cliënt lost zelf het probleem op door zelfinspanning (social casework)
Sociaal werker als aanpassingshulpverlener in de maatschappij
1.8 conflictsociologie
Conflictsociologen kijken vooral naar de economische verhoudingen binnen de samenleving.
Het economisch stelsel is gebaseerd op het bezit van de productiemiddelen. De grondlegger is Karl
Marx. Hij zag de samenleving gekenmerkt door conflicten tussen de klasse van bezitters en die van
niet-bezitters. De klassenstrijd staat dus centraal.
Conflictsociologie en politiserend sociaal werk
Net als binnen de antropologie, ontstaat er binnen het sociaal werk ook een kritische tegenbeweging
op het structureel-functionalistische mensbeeld.
Kortom, de samenleving veranderde en de clientèle van de sociaal werkers veranderde mee. Als
gevolg van deze maatschappelijke beweging vs de tradities maakte het sociaal werk als beroep een
omwenteling door.
Economische verhoudingen binnen de samenleving
Conflictsociologen kijken naar de tegenstellingen die er bestaan binnen de sociale structuren
, Armoede, sociale ongelijkheid en racisme verklaard vanuit kapitalisme
Ongelijke samenlevingsstructuren oorzaak van samenlevings-problemen
Grondlegger is Karl Marx: Bij de marxistische conflictsociologie komt conflict voort uit de
tegenstelling kapitaal en arbeid, terwijl de niet-marxistische variant de scheiding legt tussen
degenen die gezag bezitten en hen die daaraan onderworpen zijn.
Conflictsociologie en sociaal werk
Aanpassing van de maatschappij aan de cliënten
Oorzaken van de problemen zoals armoede liggen niet aan het individu maar aan de
overheid
Verzorgingsstaat moet de oplossing zijn voor ongelijkheidsproblematiek
Als sociaal werker moet je samenlevingsstructuren bestrijden
1.9 symbolisch interactionisme
De symbolisch-interactionisten zochten een soort middenweg tussen het structureel functionalisme
en het conflictdenken. Geen focus op abstracte instituten of ongelijke samenlevingsstructuren maar
op levensecht interacties. Menselijke interacties zijn de oorzaak van het probleem en ook de
oplossing. Het individu staat centraal. Positief benaderen zorgt ervoor dat mensen op eigen kracht
problemen oplossen. Overheid legt verantwoordelijkheid bij burgers.
Blumer heeft het symbolisch interactionisme in 3 stappen onderverdeeld:
1. Mensen reageren op de dingen om hen heen op basis van de betekenis die ze eraan geven.
2. Mensen geven betekenis aan de dingen om hen heen in interactie met medemensen.
3. De uitkomst van deze interacties en de overeenstemming die ergens over bereikt wordt,
bepaalt uiteindelijk hoe mensen omgaan met de sociale realiteit. Dit wordt sociale actie
genoemd.
Middenweg tussen structureel-functionalisme en het conflict denken
Geen focus op abstracte instituten of ongelijke samenlevingsstructuren maar op levensechte
interacties
Menselijke interacties zijn de oorzaak van het probleem en ook de oplossing
Deze benadering gaat erg uit van de eigen kracht van mensen om sociale misstanden zelf ten
goede te keren. Hier ligt ook de kern van burgerschap en de participatiesamenleving aan ten
grondslag.
Grondleggers: Max Weber, Margreth Mead, Erving Goffman
Symbolisch interactionisme en sociaal werk
Individu staat centraal
Positief benaderen zorgt ervoor dat mensen op eigen kracht problemen oplossen
Overheid legt verantwoordelijkheid bij burgers
Mantelzorg, vrijwilligerswerk, bemoeizorg en activering van burgers
Sociaal werker als coach
