Inleiding Rechtswetenschap – Criminologie
Samenvatting van alle tentamenstof
Gebruikte literatuur:
- H.S. Taekema, A.M.P. Gaakeer & M.A. Loth, Recht in context. Een inleiding tot de
rechtswetenschap, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2020, 6e druk.
- H.T.M. Kloosterhuis, Juridische methoden. Casusoplossen, jurisprudentie-analyse,
argumenteren, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2020, 6e druk.
- G. Boogaard & J. Uzman, ‘Tussen Montesquieu en Judge Dredd. Over rechter, politiek en
rechtsvorming’, Ars Aequi 2015, p. 61-67.
- H.D. Tjeenk Willink, Doet de wetgever nog recht? De Groene Amsterdammer, 29 januari
2020.
- Soeteman, "De Onwaardige Deelgenoot." Rechtsfilosofie en Rechtstheorie, vol. 22, no. 2,
1993, p. 125-136.
- L.L. Fuller, ‘The case of the speluncean explorers’, Harvard Law Review 62, 1949, p. 616-645.
- J.H. Nieuwenhuis, ‘Recht als onrecht’, in: Orestes in Veghel. Recht, literatuur en civilisatie,
Amsterdam: Balans 2004, p. 39-56.
- R. Schutgens & J. Sillen, ‘De SGP-zaak in Straatsburg’, Ars Aequi 2013, p. 129-133.
- A.J. Nieuwenhuis, ‘Democratie, groepsbelediging en haatzaaien’, Ars Aequi 2016, p. 821-824.
- P. van den Dool & T. Ketelaar, Zit de rechter nu op de stoel van de politiek? (NRC, 10 oktober
2018).
- European Court of Human Rights 10 July 2012, Staatkundig Gereformeerde Partij v. the
Netherlands, legal summary.
- European Court of Human Rights 13 February 2003, Refah Partisi (The Welfare Party) and
Others v. Turkey, legal summary.
- F.J. van Ommeren, ‘Het legaliteitsbeginsel als hoeksteen van het staats- en bestuursrecht’, Ars
Aequi 2010, p. 645-647.
- T. Barkhuysen, ‘Een revolutie in het bestuursrecht?’, NJB 2015/1137.
- J.G.J. Rinkes e.a., Van Apeldoorn’s Inleiding tot de studie van het Nederlandse recht,
Deventer: Kluwer 2009, p. 390-394 (hoofdstuk IX Bestuursrecht, paragraaf 8,
Rechtsbescherming tegen besluiten).
- R.C. Hartendorp, Naar m(e)er rechtspraak?, oratie UL 2020.
- R.J.B. Schutgens, 100 jaar Lindenbaum/Cohen, RM Themis 2019-1, p. 1 ev.
- C.E. Drion, ‘De omstandighedencatalogus; drie gedachten ter verbetering’, NJB 2008/1321.
- Y. Moszkowicz, ‘Hoge Raad schendt het legaliteitsbeginsel’, Advocatenblad, 23 februari 2012,
p. 27.
- N. Rozemond, ‘Runescape (Annotatie)’, Ars Aequi 2013, p. 294-301.
Arresten:
- HR 21 februari 1997, ECLI:NL:HR:1997:ZC2286, NJ 1999/145 (Wrongful birth).
- HR 19 mei 1967, ECLI:NL:HR:1967:AC4745, NJ 1967/261 (Saladin/HBU).
- HR 13 maart 1981, ECLI:NL:HR:1981:AG4158, NJ 1981/635 (Haviltex). .C. Hage & R.
Wolleswinkel, Recht, vaardig en zeker, 5de druk, Den Haag: Bju 2010, pp. 43-50 (hoofdstuk
II, C: Rechtsbronnen).
- HR 7 september 1990, ECLI:NL:PHR:1990:AB9950, NJ 1991/266 (Catoochi).
- HR 7 december 1990, ECLI:NL:HR:1990:ZC0071, NJ 1991/593 (Onwaardige deelgenoot).
- HR 31 januari 1919, ECLI:NL:HR:1919:AG1776, NJ 1919, p. 161 (Lindenbaum/Cohen).
- HR 16 mei 2017, ECLI:NL:HR:2017:888, NJ 2017/367 (Mensensmokkel).
- Rb Den Haag 24 juni 2015, AB 2015/336, HR 20 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006
(Urgenda).
- ABRvS 7 oktober 2015, ECLI:NL:RVS:2015:3138, AB 2016/339 (Wet arbeid vreemdelingen).
- Rb Overijssel, 28 oktober 2015, ECLI:NL:RBOVE:2015:4794 (Monstertruck).
- HR 31 januari 1919, ECLI:NL:HR:1919:AG1776, NJ 1919, p. 161 (Lindenbaum/Cohen).
- HR 5 november 1965, ECLI:NL:PHR:1965:AB7079, NJ 1966, 136 (Kelderluik).
- HR 28 mei 2004, ECLI:NL:PHR:2004:AO4224, NJ 2005, 105 (Jetblast).
- HR 23 mei 1921, NJ 1921, p.564 (Elektriciteitsarrest, met noot ).
- HR 20 november 2001, NJ 2003, 632 (Mensenroof, met noot Mevis en De Lange).
- HR 31 januari 2012, NJ 2012, 536 (Runescape, met noot).
- HR 2 april 1985, NJ 1985/796 (Onbehoorlijk gedrag).
1
,Inhoudsopgave
PROBLEEM 1 – MONSTERTRUCK.........................................................................................................................................6
1. WELKE VERSCHILLENDE RECHTSGEBIEDEN BESTAAN ER? WELKE CRITERIA ZIJN ER OM HET RECHT IN TE DELEN? EN IN
WELK RECHTSGEBIED VALT HET PROBLEEM (PRIVAAT OF PUBLIEK)?..................................................................................6
Privaatrecht...................................................................................................................................................................... 6
Publiekrecht......................................................................................................................................................................6
Materieel en formeel recht...............................................................................................................................................7
Regelend en dwingend recht.............................................................................................................................................8
4 criteria om het privaat- en publiekrecht te onderscheiden:............................................................................................8
2. WELKE VISIES BESTAAN ER OVER HET RECHT?................................................................................................................8
Driehoeksmodel van recht................................................................................................................................................8
ARREST: WRONGFUL BIRTH................................................................................................................................................9
Koppeling leerdoel (driehoeksmodel van recht)..............................................................................................................10
PROBLEEM 2 – VESTIGINGSEISEN......................................................................................................................................11
1. WELKE SOORTEN WETTEN ZIJN ER EN HOE KOMEN ZE TOT STAND?.............................................................................11
Wet in materiële zin........................................................................................................................................................11
Wet in formele zin........................................................................................................................................................... 11
3 soorten wetten............................................................................................................................................................. 12
De wetgever.................................................................................................................................................................... 12
Totstandkoming wetten in formele zin............................................................................................................................12
3. HOE ZIET DE RANGORDE TUSSEN DE WETTEN ERUIT? WAT MOET DE RECHTER DOEN WANNEER WETTEN ELKAAR
TEGENSPREKEN?...............................................................................................................................................................13
Hiërarchische structuur...................................................................................................................................................13
Vereisten van de wet als rechtsbron...............................................................................................................................14
Als wetten elkaar tegenspreken......................................................................................................................................14
Conflictregels van het Nederlandse recht........................................................................................................................14
4. HOE VERHOUDEN INTERNATIONALE VERDRAGEN ZICH TOT HET NEDERLANDSE RECHT?..............................................14
Wat is een verdrag?........................................................................................................................................................14
De werking van het verdrag in de nationale sfeer...........................................................................................................14
WANNEER IS EEN VERDRAG GELDIG IN NEDERLAND EN HOE KOMT DIE GELDING TOT STAND?........................................15
Procedure voor de totstandkoming van een verdrag in NL:............................................................................................15
Geldigheid van een verdrag............................................................................................................................................15
5. WANNEER KAN EEN VERDRAG EEN WETTELIJKE REGELING OPZIJ ZETTEN? WAT IS DE TAAK VAN DE RECHTER BIJ EEN
CONFLICT TUSSEN WET EN VERDRAG?..............................................................................................................................15
PROBLEEM 3 – ONWAARDIGE ERFGENAAM.....................................................................................................................15
1. WAT IS ONGESCHREVEN RECHT?..................................................................................................................................16
Ongeschreven recht........................................................................................................................................................ 16
6. WAT ZIJN RECHTSBEGINSELEN?....................................................................................................................................16
Rechtsbeginselen............................................................................................................................................................ 16
Geldingsvoorwaarden voor rechtsbeginselen.................................................................................................................16
7. HOE VERHOUDEN BEGINSELEN ZICH TOT HET GESCHREVEN RECHT?.............................................................................16
3 functies van rechtsbeginselen......................................................................................................................................16
ARREST – ONWAARDIGE DEELGENOOT............................................................................................................................17
Koppeling leerdoel (wet vs. rechtsbeginsel):...................................................................................................................17
8. WAT ZIJN ANDERE BRONNEN VAN ONGESCHREVEN RECHT?........................................................................................17
Gewoonterecht............................................................................................................................................................... 17
Eisen om een gewoonte als gewoonterecht te laten gelden:..........................................................................................18
2
, Wet vs. gewoonte........................................................................................................................................................... 18
Driehoeksmodel gekoppeld aan gewoonterecht.............................................................................................................18
ARREST – RUIZ/GOMEZ, CATOOCHI..................................................................................................................................18
Koppeling leerdoel (‘wet vs. gewoonterecht’).................................................................................................................19
PROBLEEM 4 – AAN DE GRENS..........................................................................................................................................19
1. WELKE THEORIEËN OVER HET RECHT ZIJN ER? WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE KENMERKEN EN WIE ZIJN DE
BELANGRIJKSTE VERTEGENWOORDIGERS VAN DEZE THEORIEËN?....................................................................................19
Rechtspositivisme (juridisch positivisme)........................................................................................................................19
Natuurrecht.................................................................................................................................................................... 20
Rechtsrealisme................................................................................................................................................................ 21
Cultuurrecht.................................................................................................................................................................... 22
Interpretivisme (= rechtsbeginselen)...............................................................................................................................22
Interactionisme............................................................................................................................................................... 23
Discussiepunten.............................................................................................................................................................. 23
9. OP WELKE PUNTEN VERSCHILLEN DE THEORIEËN?........................................................................................................23
Verschillen natuurrecht en rechtspositivisme..................................................................................................................23
Rechtsrealisme vs. rechtspositivisme..............................................................................................................................24
Rechtsrealisme vs. natuurrecht:......................................................................................................................................24
10. HOE KUNNEN DIE THEORIEËN IN CONCRETE GEVALLEN ALS DE ZAAK-HERROU WORDEN TOEGEPAST?......................24
ARTIKEL: RECHT ALS ONRECHT – NIEUWENHUIS...............................................................................................................24
ARTIKEL: FULLER...............................................................................................................................................................25
ARREST: MENSENSMOKKEL..............................................................................................................................................27
PROBLEEM 5 - VERKIEZINGSBIJEENKOMST.......................................................................................................................27
1. WAT ZIJN DE UITGANGSPUNTEN (OF BEGINSELEN) VAN EEN DEMOCRATIE?.................................................................27
Democratie..................................................................................................................................................................... 28
Twee vormen van democratie.........................................................................................................................................28
Procedurele minimumeisen van een democratie............................................................................................................28
Inhoudelijke minimumeisen van een democratie............................................................................................................28
Koppeling zaak ‘Refah Partisi tegen Turkije’...................................................................................................................29
11. WAT ZIJN DE UITGANGSPUNTEN (OF BEGINSELEN) VAN EEN RECHTSSTAAT?..............................................................30
Rechtsstaat..................................................................................................................................................................... 30
Vereisten rechtsstaat......................................................................................................................................................30
Koppeling zaak Urgenda op trias politica:.......................................................................................................................31
OF SAMENGENOMEN: WAT ZIJN DE UITGANGSPUNTEN VAN EEN DEMOCRATISCHE RECHTSSTAAT? ...............................32
12. HOE VERHOUDEN DE DEMOCRATIE EN RECHTSTAAT ZICH TOT ELKAAR?....................................................................32
De rechtsstaat als voorwaarde voor de democratie........................................................................................................32
De democratie als voorwaarde voor de rechtsstaat........................................................................................................32
Koppeling SGP-zaak........................................................................................................................................................ 32
13. IN HOEVERRE MOETEN ONREDELIJKE OF DISCRIMINERENDE BEROEPEN OP GRONDRECHTEN ZOALS VRIJHEID VAN
MENINGSUITING IN EEN DEMOCRATIE TOEGELATEN WORDEN?.......................................................................................33
Vrijheid van meningsuiting en democratie......................................................................................................................34
Amerikaanse benadering................................................................................................................................................34
Europese benadering......................................................................................................................................................34
ARREST: URGENDA...........................................................................................................................................................34
PROBLEEM 6 – HOTEL KLAAS VAAK...................................................................................................................................35
1. WAT ZIJN BESTUURSORGANEN, BESLUITEN EN BELANGHEBBENDEN?..........................................................................35
Bestuursorganen............................................................................................................................................................. 35
Publiekrechtelijke rechtshandeling en besluit.................................................................................................................36
Burger en belanghebbende.............................................................................................................................................36
3
,2. WAT HOUDEN DE ALGEMENE BEGINSELEN VAN BEHOORLIJK BESTUUR IN? (WAAROM HEBBEN WE ZE/WAT DOEN ZE?
+ VOORBEELDEN).............................................................................................................................................................37
Bestuur en bestuursorgaan.............................................................................................................................................37
Algemene beginselen van behoorlijk bestuur (abbb)......................................................................................................37
Functies algemene beginselen van behoorlijk bestuur in de praktijk...............................................................................37
Invloed algemene beginselen behoorlijk bestuur op rechtsvorming en rechtsvinding (3 niveaus)...................................37
Indeling algemene beginselen van behoorlijk bestuur....................................................................................................38
ARREST: WET ARBEID VREEMDELINGEN...........................................................................................................................38
3. HOE VERHOUDEN DE TAKEN VAN HET BESTUUR, DE WETGEVER EN DE RECHTER ZICH TOT ELKAAR?............................39
De verhouding tussen rechter, wetgever en bestuur.......................................................................................................39
Toetsing door de rechter.................................................................................................................................................39
Taak van het bestuur......................................................................................................................................................40
Legaliteitseis en trias politica..........................................................................................................................................40
ARTIKEL: DOET DE WETGEVER NOG RECHT? – TJEENK WILLINK........................................................................................40
Taken wetgever:............................................................................................................................................................. 40
Taken rechter:................................................................................................................................................................. 41
Wederzijdse afhankelijkheid van wetgever en rechter....................................................................................................41
ARTIKEL: HET LEGALITEITSBEGINSEL ALS HOEKSTEEN VAN HET STAATS- EN BESTUURSRECHT – VAN OMMEREN..............41
4. HOE ZIET EEN BESTUURSRECHTELIJKE PROCEDURE ERUIT? WIE KAN WAARTEGEN IETS ONDERNEMEN EN TOT WIE
MOETEN DIEGENE ZICH DAN RICHTEN?............................................................................................................................43
Voorprocedure................................................................................................................................................................ 43
Procedure bij de rechter in eerste aanleg........................................................................................................................43
Procedure bij de rechter in hoger beroep........................................................................................................................44
Het bestuursprocesrecht.................................................................................................................................................44
Bijzondere onafhankelijke rechterlijke instanties die met de bestuursrechtspraak zijn belast........................................45
5. IS EEN JURIDISCH PROCES MAATSCHAPPELIJK EFFECTIEF?............................................................................................45
Maatschappelijk effectieve rechtspraak..........................................................................................................................45
ARREST: MONSTERTRUCK.................................................................................................................................................46
Koppeling leerdoel (driehoeksmodel van recht)..............................................................................................................46
THUISOPDRACHT PROBLEEM 6.........................................................................................................................................47
1. GEEF BIJ ELKE ONDERSTAANDE INSTANTIE AAN OF HET WEL OF NIET EEN BESTUURSORGAAN IS.................................47
2. GEEF IN ELK ONDERSTAAND GEVAL AAN OF WEL OF NIET SPRAKE IS VAN EEN BESLUIT................................................48
3. GEEF BIJ ELKE ONDERSTAANDE INSTANTIE AAN OF DEZE WEL OF NIET ALS BELANGHEBBENDE ONTVANKELIJK ZAL ZIJN
BIJ HET INSTELLEN VAN EEN BEROEP OP DE BESTUURSRECHTER.......................................................................................48
PROBLEEM 7 – JETBLAST...................................................................................................................................................49
1. WANNEER IS ER SPRAKE VAN ONRECHTMATIGE DAAD?...............................................................................................49
Onrechtmatige daad.......................................................................................................................................................49
Handelingsbekwaamheid................................................................................................................................................49
4. AAN WELKE CRITERIA DIENT EEN ONRECHTMATIGE DAAD TE VOLDOEN?.....................................................................50
4 voorwaarden om te kunnen spreken van een onrechtmatige daad.............................................................................50
ARREST: LINDENBAUM/COHEN........................................................................................................................................52
Koppeling leerdoel (onrechtmatige daad).......................................................................................................................52
5. WAT HOUDT DE ZORGVULDIGHEIDSNORM IN HET PRIVAATRECHT IN?.........................................................................52
Kritieken Schutgens op Lindenbaum/cohen....................................................................................................................52
Maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm.........................................................................................................................53
ARREST: KELDERLUIK........................................................................................................................................................53
Koppeling leerdoel (maatschappelijke zorgvuldigheid en onrechtmatige daad).............................................................54
4
,ARREST: JETBLAST............................................................................................................................................................54
Koppeling leerdoel (kelderluikcriteria)............................................................................................................................55
6. WELKE ROL SPELEN DE OMSTANDIGHEDEN VAN HET GEVAL BINNEN HET PRIVAATRECHT............................................55
Open systeem van regels................................................................................................................................................55
Omstandighedencatalogus.............................................................................................................................................55
ARREST: SALADIN/HBU.....................................................................................................................................................56
Koppeling leerdoel.......................................................................................................................................................... 56
ARREST: HAVILTEX............................................................................................................................................................56
Koppeling leerdoel:......................................................................................................................................................... 57
ARREST: KELDERLUIK........................................................................................................................................................57
Koppeling leerdoel (omstandighedencatalogus).............................................................................................................58
PROBLEEM 8 – VIRTUEEL STELEN......................................................................................................................................58
1. WAT HOUDT HET STRAFRECHTELIJKE LEGALITEITSBEGINSEL IN?...................................................................................58
Wederrechtelijk handelen...............................................................................................................................................58
Legaliteitsbeginsel.......................................................................................................................................................... 59
Trias Politica in het legaliteitsbeginsel............................................................................................................................59
Legaliteitseisen:.............................................................................................................................................................. 59
ARREST: ONBEHOORLIJK GEDRAG....................................................................................................................................60
Koppeling leerdoel (legaliteitsbeginsel)..........................................................................................................................61
7. HOE MOET HET ARTIKEL OVER DIEFSTAL WORDEN GEÏNTERPRETEERD?.......................................................................61
Wat zegt art. 310 Sr over diefstal:..................................................................................................................................61
Regelanalyse:.................................................................................................................................................................. 61
ARREST: ELEKTRICITEIT.....................................................................................................................................................61
Koppeling leerdoel (interpretatiemethode).....................................................................................................................62
ARREST: RUNESCAPE........................................................................................................................................................62
Koppeling leerdoel (elektriciteitsarrest)..........................................................................................................................62
ANNOTATIE: RUNESCAPE – ROZEMOND...........................................................................................................................63
ARTIKEL: HR SCHENDT LEGALITEITSBEGINSEL – Y. MOSZKOWICZ......................................................................................64
8. WAT BETEKENT HET LEGALITEITSBEGINSEL VOOR DE INTERPRETATIE DOOR DE RECHTER VAN STRAFRECHTELIJKE
BEPALINGEN?...................................................................................................................................................................64
Analogie verbod.............................................................................................................................................................. 64
Onschuldpresumptie.......................................................................................................................................................65
Opportuniteitsbeginsel....................................................................................................................................................65
ARREST: MENSENROOF....................................................................................................................................................65
9. HOE KOMT DE RECHTER TOT ZIJN INTERPRETATIE VAN EEN STRAFBEPALING?..............................................................66
Taalkundige/grammatica interpretatie..........................................................................................................................66
Rechtshistorische interpretatie.......................................................................................................................................66
Wetshistorische interpretatie..........................................................................................................................................66
Systematische interpretatie............................................................................................................................................66
Rechtsvergelijkende interpretatie...................................................................................................................................66
Teleologische interpretatie.............................................................................................................................................66
Anticiperende interpretatie.............................................................................................................................................66
Uitspraken van (hogere) rechters (precedenten).............................................................................................................66
Extensieve interpretatie..................................................................................................................................................67
Restrictieve interpretatie................................................................................................................................................67
Redeneerwijzen............................................................................................................................................................... 67
5
, Probleem 1 – Monstertruck
1. Welke verschillende rechtsgebieden bestaan er? Welke criteria
zijn er om het recht in te delen? En in welk rechtsgebied valt het
probleem (privaat of publiek)?
Recht in context (6e druk) – H.S. Taekema, A.M.P. Gaakeer & M.A. Loth
Privaatrecht
Privaatrecht (of civiele recht) = gericht op de regeling van de rechtsverhoudingen tussen de
burgers onderling.
- Oftewel: rechtsverhouding tussen burgers onderling
- Vindplaats: bijv. Burgerlijk Wetboek
2 soorten privaatrecht:
- Materieel privaatrecht = bestaande uit burgerlijk recht en handelsrecht
o Burgerlijk recht betrekking op burgers
o Handelsrecht betrekking op kooplieden
Vermogensrechtelijk privaatrecht = op geld waardeerbare rechten en
plichten van rechtssubjecten.
Karakteristieken:
o Subjectieve vermogensrechten
verhandelbaar/overdraagbaar (=cessie)
o Economische waarde
o Regels van vermogensrecht zijn niet dwingend
voorgeschreven, oftewel partijen kunnen onderling
afwijkende afspraken maken.
Niet-vermogensrechtelijk privaatrecht = omvat personen- en
familierecht.
Karakteristieken:
o Rechten zijn niet op geld waardeerbaar
o Rechten zijn niet verhandelbaar/overdraagbaar
o In het algemeen kunnen partijen niet afwijken van de
wettelijke regeling
- Formeel privaatrecht = gaat over het burgerlijk procesrecht
Internationaal privaatrecht/conflictenrecht
Internationaal privaatrecht (of conflictenrecht) = regels die bepalen welke nationale regels
moeten worden toegepast.
- Oftewel: recht dat bepaalt welk van de twee concurrerende rechtssystemen moet worden
toegepast.
- Oftewel: regels in conflict bepalen welke regel voorrang krijgt.
o Regelt verhoudingen tussen de burgers
o Privaatrechtelijke wetten die in het internationaal recht zitten.
- Onderverdeeld in:
o Goederenrecht = regelt de rechtsverhouding tussen goederen en personen (zoals
eigendom).
o Verbintenissenrecht = regelt de rechtsverhouding tussen personen onderling
(zoals het contact).
Publiekrecht
Publiekrecht = gericht op de organisatie van de gemeenschap (staat) en de zorg voor algemene
belangen.
- Oftewel: De bemoeienis van de overheid met het maatschappelijk leven.
Oftewel: Rechtsverhouding tussen overheid en burgers
- Vindplaats: bijv. Grondwet
- Algemene belangen/meestal objectief
- Dwingrechtelijk van aard = regels waar niet van afgeweken mag worden met onderlinge
afspraken, omdat bepaalde rechten boven de individuele vrijheid staan.
3 categorieën publiekrecht
- Staatsrecht = geeft regels voor de organisatie van de staat
6
, o Staat = de organisatie van een bepaalde gemeenschap van mensen, woonachtig
op een bepaald grondgebied onder gezag van een bepaalde overheid.
o Vindplaats: Grondwet en organieke wetten
o Ongeschreven staatsrecht minister moet aftreden wanneer hij niet langer het
vertrouwen van het parlement heeft.
- Bestuursrecht = ordening van de relatie tussen bestuur en burger
o Waaronder: de bescherming van de burger tegen de overheid, ruimtelijke
ordening, onderwijs en sociale verzekeringen.
o Bevat geen regels van gewoonterecht en nauwelijks regels die daaruit zijn
voortgekomen.
o Vindplaats: Algemene wet bestuursrecht, en beleidsregels
Beleidsregels = regels die de overheid gebruikt om haar vrije
beleidsruimte te normeren
Bijvoorbeeld: Wegenverkeerswet, sociale verzekeringswetten, etc.
- Strafrecht = betreft de gevallen waarin de overheid bij schending van een wettelijke
bepaling een negatieve sanctie kan toepassen, zoals straffen.
o Voorbeeld: gevangenisstraffen, geldboetes of vrijheidsbeperkende maatregelen ter
beveiliging van de maatschappij.
o Sancties kunnen opgelegd worden door: de rechter, politie of openbaar ministerie.
Zij hebben hiervoor speciale bevoegdheden waaronder de mogelijkheid om
dwangmiddelen toe te passen.
Dwangmiddelen zoals staande houden, aanhouden en fouilleren
o 2 soorten strafrecht:
Materieel strafrecht = Welke gedragingen strafbaar zijn en welke
sancties daarop kunnen worden toegepast.
Formeel strafrecht = bevat de regels rondom het strafproces
Zoals: opsporing, vervolging, berechtiging en executie.
o Belangrijk in het strafrecht: Legaliteitsbeginsel (art. 1 Sr)
Legaliteitsbeginsel = strafbaar feit moet gebaseerd zijn op een wet.
o Het monstertruck-arrest valt onder het strafrecht en dus publiekrecht.
Internationaal publiekrecht
Internationaal publiekrecht (of volkenrecht) = regels die de verhouding tussen staten
onderling regelen.
- Belangrijk: recht van de Europese Unie.
- Vastgelegd in verdragen, maar ook in regels van gewoonte recht en algemene
rechtsbeginsels.
- Belangrijk verdrag: EVRM over grondrechten en de mogelijk om te klagen als de
overheid deze schendt bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EVRM)
- Internationaal strafrecht heeft 2 verschillende betekenissen:
o Strafrecht dat complementair (= aanvullend) is aan de nationale wetgeving dat
wordt berecht door het Internationaal Strathof.
o Regels die betrekking hebben op Nederlanders in het buitenland en op
buitenlanders die buiten Nederland strafbare feiten plegen (bijvoorbeeld: valse
munten creëren) die in Nederland strafbaar zijn (art. 2 t/m 8 Sr).
Functionele rechtsgebied = rechten die regels bevatten van verschillende rechtsgebieden, zoals
privaat- en publiekrecht.
- Oftewel: rechtsgebieden die niet binnen het privaatrecht of het publiekrecht vallen, maar
op basis van een bepaald onderwerp of werkterrein bij elkaar horen.
- Regels binnen deze gebieden worden samen beschouwd ze vervullen een functie op
hetzelfde maatschappelijke werkterrein.
- Zowel privaatrechtelijke als publiekrechtelijke regels zijn van toepassing op deze
werkterreinen.
- Voorbeeld: milieurecht of gezondheidsrecht
Materieel en formeel recht
Materieel recht = heeft betrekking op inhoudelijke gedragsnormen en op de algemene
regeling/inhoud van rechten en plichten.
- Gedragsregels voor burgers en overheden
7
, o Welke gedragingen zijn strafbaar en wat zijn de sancties hiervoor.
- De regel
Formeel recht (of procesrecht) = heeft betrekking op de vorm waarop het recht wordt
gehandhaafd
- Oftewel: procesrechtelijke regels.
- Het proces
- Regelt wijze waarop de burgers jegens elkaar hun rechten handhaven (soms met
rechterlijke tussenkomst)
o Hoe en door wie het strafbaar geacht feit, opsporing, vervolging, berechting en
executie van uitspraak wordt geregeld en welke dwangmiddelen, rechtsmiddelen en
middelen voor bewijsvoering zijn toegelaten.
- Vindt soms plaats bij mensen zonder geschil, zoals bijvoorbeeld bij een adoptie waarbij
toestemming van de rechter nodig is.
Regelend en dwingend recht
Dwingend recht = gevormd door regels waarvan men niet mag afwijken
- Bedoeld om bepaalde belangen of waarden te beschermen
- Publiekrecht bevat uitsluitend dwingend recht.
- Bijvoorbeeld: wettelijk minimumloon en seksediscriminatie
Regelend recht (of aanvullende recht) = gevormd door regels waarvan men wel mag afwijken.
- Regels mogen buiten toepassing gelaten worden door zelf een afwijkende regeling te
treffen.
- Doel wetgever: duidelijkheid scheppen in situaties waarvan partijen de consequenties niet
hadden voorzien.
- Taak wetgever: aanvullen wat partijen niet of onvolledig hebben geregeld.
- Een regel van regelend recht kan herkend worden aan de woorden: “tenzij anders
overeengekomen”.
4 criteria om het privaat- en publiekrecht te onderscheiden:
1. De aard van de betrokken partijen;
Tussen twee particulieren (burgers onderling) privaatrecht
Overheidsorgaan betrokken (burger vs. overheid) publiekrecht
2. De aard van het te beschermen belang;
Is het optreden uit een particulier belang privaatrecht
Is het optreden van de overheid uit algemeen belang publiekrecht
3. Het initiatief tot handhaving van het recht;
Wie heeft het initiatief tot handhaving van de regels?
o Initiatief van burgers tot handhaving privaatrecht
o Initiatief van de overheid tot handhaving publiekrecht
4. De middelen tot rechtshandhaving.
Minder ingrijpende middelen tot rechtshandhaving privaatrecht.
o Bijvoorbeeld: Vordering van schadevergoeding of ontbinding van een
rechtsverhouding (=ontbinding contract) door een particulier.
Ingrijpende middelen tot rechtshandhaving publiekrecht
o Bijvoorbeeld: Strafvervolging of bestuursdwang door de overheid.
2. Welke visies bestaan er over het recht?
Driehoeksmodel van recht
Normatieve (juridische) moment = het geheel van regels, beslissingen en beginselen dat onder
het recht worden verstaan.
- Volgens de juristen: het ‘positieve recht’ = het recht dat op een bepaalde tijd en plaats
geldt.
- Het positieve recht verschaft normen (/rechtsregels) om het menselijk gedrag te sturen,
daarom het normatieve moment.
- Geeft aan wat wij moeten (geboden), mogen (bevoegdheden) en wat wij niet mogen
(verboden).
8
