Management in netwerken
Over veranderen in een multi-actorcontext
,H1 besluitvorming in een interconnected wereld
1.1 Een interconnected wereld
We leven in een interconnected wereld. Door de globalisering van de economie en door het internet
is alles met alles verbonden. Dat heeft soms onvoorzienbare en dramatische gevolgen. In de
chaostheorie is er een bekende metafoor om dit soort processen in een interconnected wereld
duidelijk te maken: het vlindereffect. De vleugels van een vlinder in Brazilië kunnen maanden later
een orkaan in Texas veroorzaken. De beweging veroorzaakt eerst een klein effect, maar in de serie
effecten die daarna ontstaat, wordt elk van de effecten steeds groter, waardoor uiteindelijk een
orkaan ontwikkelt in Texas. Het zijn fenomenen die inherent zijn aan een interconnected wereld en
die we in veel gevallen slechts achteraf kunnen vaststellen.
In de volgende hoofdstukken wordt besproken wat de interconnected wereld betekent voor
veranderprocessen, beleidsontwikkelingen en besluitvormingen (verzamelwoord governance). Het
zal duidelijk zijn dat een lineaire planmatige manier van governance onmogelijk is een
interconnected wereld.
1.2 de structuren van een interconnected wereld: drie kenmerken
De drie belangrijkste kenmerken van een interconnected wereld, uit perspectief van governance
Kenmerken interconnected wereld… … in plaats van
Interdependenties Hiërarchie
Ongestructureerde, wicked problemen Gestructureerde problemen
Dynamiek Stabiliteit
1.2.1 interdependenties
Een interconnected wereld bestaat uit een groot aantal partijen of actoren of spelers. Die actoren
hebben verschillende belangen en zijn wederzijds afhankelijk (interdependenties). Die wederzijdse
afhankelijkheden zijn inherent aan een hoogtechnologische samenleving, deze samenleving
kenmerkt zich door superspecialismen meer afhankelijkheden, en door verbindingen met het
internet. In een web van afhankelijkheden, kan niemand iets alleen zonder steun van anderen voor
elkaar krijgen, de interdependenties resulteren in relaties tussen deze actoren, het geheel van deze
relaties is netwerken.
Een netwerk kun je ideaaltypisch positioneren tegenover een hiërarchie. Een hiërarchie is een
piramideachtige structuur, waarin een persoon of groep is die de leiding heeft en uiteindelijk de
besluiten neemt (verticale relaties). In een netwerk zijn veel spelers, niemand heeft de leiding
(horizontale relaties).
Om de complexiteit van dat netwerk van interdependenties te begrijpen, is een aantal nadere
kenmerken van netwerken van belang:
- Bilaterale of multilaterale afhankelijkheden: afhankelijkheden kunnen bestaan tussen twee
partijen, maar ook tussen meer dan twee partijen
, - Eén- of multidimensionale afhankelijkheden: afhankelijkheden kunnen op één dimensie
betrekking hebben (bijv. geld), maar ook op meerdere (bijv. geld, informatie, bevoegdheden,
reputatie)
- Synchrone versus asynchrone afhankelijkheden: actoren kunnen op een moment in de tijd
allemaal afhankelijk van elkaar zijn, maar de afhankelijkheden kunnen ook in de tijd gespreid
zijn. Actor A is vandaag afhankelijk van actor B, en actor B is over een paar maanden
afhankelijk van actor A.
- Statische versus dynamische afhankelijkheden: dynamisch wanneer die verandert in de loop
van de tijd. Statische afhankelijkheid is niet aan verandering onderhevig.
In veel netwerken van interdependenties zal sprake zijn van multilaterale, multidimensionale,
asynchrone en dynamische afhankelijkheden. Dit maakt het wel complex.
Interdependenties kunnen per onderwerp verschillend zijn. Dit maakt besluitvorming complexer,
niet alleen omdat per issue het netwerk er anders uitziet, maar ook omdat bepaalde partijen de
besluitvorming over het ene issue zullen koppelen aan die over het andere issue.
Er zijn allerlei typen afhankelijkheden, die kunnen per onderwerp verschillen en die onderwerpen
worden door sommige partijen aan elkaar gekoppeld, maar niet altijd is bij alle actoren in een
netwerk bekend wat de wederzijdse afhankelijkheden zijn. Zeker bij complexe netwerken is het voor
een enkele actor bijna onmogelijk het gehele netwerk te overzien. Hierdoor kunnen actoren
verschillende inschattingen maken, een fout inschatting van macht van een partij kan de
besluitvorming sterk compliceren. Netwerken van interdependenties zijn al complex, maar worden
dat dus nog meer als de betrokken actoren geheel verschillende percepties (inschattingen) van
eenzelfde netwerk hebben.
1.2.2 ongestructureerde, wicked problemen
Een ongestructureerde, wicked probleem van een interconnected wereld heeft betrekking op de
inhoud van de problemen die in zo’n wereld moeten worden opgelost. Ongestructureerd problemen
kennen die ene juist oplossing niet (voorbeeld melkverpakkingen). De meeste actoren hebben eigen
belangen kies de oplossing die bij hen belang past. Daardoor kunnen er enorme conflicten ontstaan,
en wat de juiste is, is vaak geen objectief antwoord op mogelijk. Belangrijk in deze ongestructureerde
problemen is:
- De feiten die nodig hebben om tot een goed besluit te komen, kunnen objectiveerbaar zijn of
kunnen niet-objectiveerbaar zijn.
- De normatieve afweging die we moeten maken om tot een goed besluit te komen, kan
objectiveerbaar of niet objectiveerbaar zijn.
Wanneer de feiten tegenstrijdig zijn en de normatieve afweging niet of moeilijk objectiveerbaar is,
ontstaan ongestructureerde problemen. Het is niet makkelijk om deze problemen op te lossen, er is
een grote kans dat de actoren het niet eens zullen zijn over data, systeemgrenzen, methoden en de
normatieve weging van verschillende compartimenten. Dit heeft vaak met belangen te maken, dit is
dus niet alleen een platte verdeling van het eigen belang maar het gaat hier om ongestructureerde
problemen, de feiten spreken niet voor zich en dus is er ook ruimte om die ter discussie te stellen.
, 1.2.3 dynamiek
Dynamiek betekent beweging, de interconnected wereld is voortdurend in beweging (voorbeeld
infrastructuurprojecten). Dynamiek kan invloed hebben op de actoren, die samen het netwerk van
interdependenties vormen. De besluitvorming begint altijd met een aantal actoren, maar er kunnen
nieuwe actoren toetreden. Sommige actoren zullen ook de besluitvorming kunnen verlaten omdat bij
nader inzien toch minder belang hebben bij de besluitvorming. Daarnaast kan de inhoud van de
problematiek verschuiven, hierdoor kan het mogelijk zijn dat er hele andere actoren in beeld komen
met hele andere belangen, en verandert het spel van de besluitvorming. Deze twee soorten
dynamiek (actoren en inhoud) kunnen elkaar versterken, hierdoor kan de dynamiek ontaarden in
chaos. Maar achter chaos zit dus wel een patroon, namelijk dynamiek in inhoud en actoren.
1.3 besluitvorming in een interconnected wereld
Binnen de geschetste netwerkstructuur spelen zich besluitvormingsprocessen af.
1.3.1 de dansende tafel
Voorbeeld met de tafel in het huis. Wanneer twee mensen met dezelfde kracht ergens tegen aan
gaan drukken omdat beide precies het tegenovergestelde willen, komt de ‘tafel’ in beweging op het
punt tussen de belangen van beide partijen. Hiermee zijn beide partijen ontevreden, wat
karakteristiek is voor complexe besluitvormingsprocessen. Deze ontevredenheid heeft een absolute
en een relatieve dimensie.
- Absolute: beide partijen zijn ontevreden, over het niet behalen van hen doel
- Relatieve: beide partijen zijn ontevreden, in de relatie tot hun tegenspeler.
Beide partijen wou niet dat de ‘tafel’ ertussenin kwam te staat, het resultaat is emergent (het
ontstaan, niet gepland). In een situatie dat beide partijen hard hen eigen belangen zal doordrukken,
zal niemand zijn zin krijgen en van mening zijn dat de andere partij zijn zin wel had gekregen om
hijzelf zijn zin niet heeft gekregen.
Dit gaat enkel over twee partijen, laten we stellen dat er 10 partijen hetzelfde tegelijk doen. Partijen
gaan zich met elkaar bemoeien in het proces, zij zijn bijvoorbeeld ontevreden over welke richting de
‘tafel’ op gaat. Er zullen ook actoren zijn die het na een tijdje wel hebben gezien en tevreden zijn met
hoe de situatie nu is. Het is ook realistisch dat partijen de ruimte verlaten en er nieuwe partijen
bijkomen. Het resultaat van dit alles is een dynamiek: de actoren komen en gaan, ieder op een voor
hen opportuun moment. Geen van de partijen krijgt een bepalende invloed op wat er gebeurt met
de ‘tafel’. De ‘dansende tafel’ geeft de besluitvorming weer in een netwerk, met veel actoren,
ongestructureerde problemen en dynamiek.
1.3.2 ongestructureerde, non-lineaire besluitvorming in plaats van gestructureerde, lineaire
besluitvorming
Besluitvorming start met een probleemformulering en de vaststelling van doelstellingen. Hierna
wordt het in deelproblemen uiteengelegd, wordt informatie verzameld en wordt een besluit
genomen. Dit wordt vervolgens uitgevoerd en geëvalueerd.
In een besluitvorming in een netwerk zijn de actoren van elkaar afhankelijk, zij hebben allemaal
verschillende belangen en zijn niet in staat zelfstandig het probleem op te lossen. Een
besluitvormingsproces is alleen effectief indien het gezamenlijke besluitvorming is.
