Deel 1: Professionele, theoretische en methodische
aspecten van psychodiagnostiek 9 t/m 12
woensdag 7 oktober 2020
16:56
Psychodiagnostiek is alle onderzoek dat wordt verricht naar het psychosociaal functioneren van een
persoon, om het te beschrijven, te begrijpen en te verklaren, en wel met het oog op het nemen van een
besluit.
Plaats van diagnostiek binnen het hulpverleningsproces
Hoofdstuk 1
Het verantwoord toetsen van
hypothesen over problematiek staat
hier centraal en gebeurt volgens de
stappen van empirische cyclus. De
uitkomsten staan ten dienste van
het hulpverleningsproces, dat op
zijn beurt de structuur kent van de
regulatieve cyclus. Om tot
verantwoord handelen te komen,
dienen empirische diagnostische
onderzoeken goed geïntegreerd te
zijn in het regulatieve proces. De
samenwerkingsrelatie tussen
hulpvrager en diagnosticus is
georganiseerd, tijdelijk en niet-
spontaan. Aan de ene kant dient
diagnosticus zich in te leven, zich te
verdiepen in betekenis die
problemen hebben voor hulpvrager
en steun te bieden; anderzijds is het
essentieel om onderzoekend, kritisch, objectief en onpartijdig te blijven.
Methodische aspecten van psychodiagnostiek voor hulpverlening
Hoofdstuk 3
2 methoden:
• Empirische cyclus: als grondfiguur voor diagnostiek
• Regulatieve cyclus: als grondfiguur voor hulpverleningsproces waaraan diagnostiek moet
bijdragen
De integratie van toetsende diagnostische onderzoek in het probleemoplossingsgerichte regulatieve proces
draagt bij aan een verantwoorde praktijkvoering.
1. Plaats van diagnostiek binnen het hulpverleningsproces
13 t/m 50
zondag 1 november 2020
16:51
Inleiding
,Met het aanhoren van de hulpvraag beginnen 3 processen die nauw met elkaar samenhangen: diagnostisch
onderzoek, de hulp zelf en opbouw van professionele relatie die deze activiteiten mogelijk maakt. Het is
belangrijk dat de hulpverlener kan aansluiten bij de belevingswereld van cliënt. Dat bevordert opbouw van
hulpverleningsrelatie. Hoe beter die relatie is, hoe beter de kwaliteit van diagnostiek en hulpverlening.
Diagnostiek kan een begin van hulp vormen en daartoe zelfs doelbewust worden ingezet (therapeutische
diagnostiek/therapeutic assessment).
Plaatsbepaling van diagnostisch onderzoek
Inleiding
Doel van psychodiagnostiek:
• Betrouwbare en valide beschrijving van psychosociale werkelijkheid verkrijgen
• Mogelijke verklaringen zoeken voor ontstaan en voortbestaan van de problemen
• Deze verklaringen toetsen
• Bepalen welke interventies passend zijn, gezien de aard van problemen en kenmerken van hulpvrager en
zijn omgeving
• Bepalen wat het effect is van de hulp, waarmee ook voorgaande stappen inclusief opgestelde verklaring
voor problemen wordt getoetst
• Onderzoek afstemmen op hulpvragers zodat hun motivatie wordt versterkt en gewenste veranderingen
worden bevorderd
Psychodiagnostiek voor hulpverlening aan kinderen/adolescenten vraagt rekening te houden met:
• Vele en relatief snelle ontwikkelingen die kinderen/adolescenten doormaken
• Verband tussen lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren dat in leeftijdsfasen aanwezig is
• Gegeven dat kinderen/adolescenten opgroeien binnen context van gezin, school, vriendenkring en
virtuele wereld (systeemgerichte visie)
Diagnostiek: betrouwbaar en valide in beeld brengen van de werkelijkheid
Hypothesen en toetsingen moeten aan 2 eisen voldoen:
• Betrouwbaarheid: ze dienen zo onafhankelijk mogelijk te zijn van het moment van onderzoek,
de onderzoeker of andere toevallige factoren
• Validiteit: ze dienen daadwerkelijk betrekking te hebben op datgene wat bedoeld werd te
beschrijven of te toetsen
,Diagnostisch onderzoek verloopt volgens de empirische cyclus:
1. Observatie: het verzamelen en groeperen van gegevens
, Empirische cyclus heeft vaak een cyclisch karakter: feedback wordt teruggekoppeld, na evaluatie kunnen
weer nieuwe hypothesen worden opgesteld en is een volgende ronde van toetsing mogelijk. Het feit dat het
onderzoeksproces op deze wijze expliciet en transparant verloopt, maakt het controleerbaar en herhaalbaar.
Het verband tussen diagnostische vraagstelling en hulpverleningsproces
Screeningsonderzoek = breed, verkennend onderzoek dat niet dieper graaft dan nodig voor een eerste
inschatting. De diagnosticus gebruikt in dit stadium vaak een lijst met te onderzoeken aandachtspunten
(zoekschema/heuristiek).
Onderkennende diagnostiek = via gesprekken, observaties, screeningsinstrumenten (tests en vragenlijsten)
wordt nagegaan of bepaalde problemen aanwezig zijn
Gericht onderzoek = volgende fase waarbij onderzoek wordt uitgebreid en verdiept om meer inzicht te
verkrijgen en om alternatieve hypothesen uit te sluiten. Er worden uitgebreidere instrumenten gebruikt
waarbij vaak ook meerdere disciplines betrokken zijn. Primaire doel is het toetsen van hypothesen om
vermoedens van problemen definitief te bevestigen of ontkrachten, of, door het onderzoeken en vergelijken
van verschillende hypothesen, uiteindelijk veronderstellingen over causale verbanden te kunnen bevestigen
of ontkrachten. Tot slot kan problematiek worden samengevat door haar onder te brengen in een
classificatie. De hulpverlener gebruikt gericht onderzoek om keuze voor doelen van interventie te bepalen.
De concreet te verrichten handelingen worden vastgelegd in een plan.
Hulpverlening: een probleemoplossingsproces
De complexiteit van een hulpverleningssituatie kan een ordelijk verloop van empirische cyclus in de weg
staan: zo heeft hulpverlener bijv. altijd een beperkt zicht of de hulpvrager de plannen uitvoert. De
hulpverlener onderzoekt niet alleen empirisch, maar moet vervolgens de uitkomsten van onderzoek in een
complex proces integreren, waarin ook juridische, morele, normatieve, beleidsmatige, praktische en
persoonlijke aspecten een rol spelen. --> kloof tussen wetenschap en praktijk
Regulatieve cyclus = hulpverleningsproces beschrijven als probleemoplossingsproces (planmatige stappen
om het probleem van hulpvrager op te lossen). Dit is geen alternatief voor empirische cyclus, maar een
kader waarbinnen psychodiagnostisch onderzoek (gestructureerd volgens empirische cyclus) juist een
effectieve en efficiënte plaats kan krijgen omdat dit leidt tot een betere afstemming van psychodiagnostiek
op de vragen die in het hulpverleningsproces spelen. In bijna elke fase van regulatieve cyclus wordt een
