Hoofdstuk 3: Jij en de ander
3.1 Drie personen in één
De ontmoeting van jou en de ander is een confrontatie van twee verschillende persoonlijkheden, elk met eigen
herkomst (nature) en unieke levenservaring (nurture). Volgens Eric Berne, een Amerikaans psychiater van
Canadese origine, is ieders persoonlijkheid opgebouwd uit drie subpersonen: het Kind, de Ouder en de Volwassene.
Dit samenstel is in je jonge jaren ontstaan.
Het Kind
Dat is je primaire subpersoon, zoals je ter wereld bent gekomen. Het Kind staat open voor nieuwe indrukken, is
nieuwsgierig, spontaan en creatief. Het is open in gevoelens: blij, boos, bang, bedroefd (de 4 B's). En ongeremd in
uitingen: lachend, stampvoetend, weggedoken, huilend. Het is gericht op eigen genoegen in het hier en nu, houdt
geen rekening met de behoeften van anderen of met de toekomst. Het Kind is onbevangen en emotioneel.
De Ouder
Deze subpersoon legt het Kind normen op: wat moet, wat mag niet? Het Kind krijgt waarden voorgehouden: wat
is belangrijk in het leven, wat hoor je na te streven? Ook is de Ouder vermanend: wees voorzichtig, denk na, houd
rekening met anderen, neem verantwoordelijkheid. De Ouder is kritisch en conventioneel.
De Ouder internaliseren we (nemen we in ons op) en deze krijgt als subpersoon een vaste plaats boven ons Kind.
Berne noemt ze twee 'zijnswijzen' van een mens: twee manieren om in het leven te staan en om te gaan met wat je
overkomt of wie je tegenkomt. Ouder en Kind zijn elkaars tegenpolen, ze botsen in principe over alles.
De Volwassene
De derde subpersoon
ontstaat geleidelijk aan
tussen Kind en Ouder,
aanvankelijk als
adolescent
(jongvolwassene) die
uitgroeit tot een
Volwassene en de brug
vormt tussen Kind en
Ouder. De Volwassene in
jou is rond je twintigste
levensjaar in principe
compleet. Vanuit de
Volwassen zijnswijze kun je bemiddelen tussen je Ouder en je Kind. Misschien is een compromis mogelijk. Of
kunnen we beslissen, afhankelijk van de situatie, wie van de twee het voor het zeggen krijgt? Dat doet de
Volwassene op basis van afwegingen: wat zijn voor- en nadelen van een Kind- dan wel een Ouderreactie? Wat is
in het belang van onszelf? Wat is het belang van een ander? De Volwassene is onafhankelijk en rationeel.
Een ontmoeting tussen twee mensen zal harmonieus verlopen, wanneer beiden van uit dezelfde subpersoon met
elkaar spreken (voorbeeld a). Een conflictueus verloop kan ontstaan wanneer de een vanuit de ene subpersoon het
gesprek begint en de ander vanuit een andere subpersoon reageert (voorbeelden b en c).
Voorbeeld a
Medewerker: 'Wanneer wilt u het advies over de laatste drie nog overgebleven sollicitanten hebben?'
Manager: 'lk kom er pas morgen in het vliegtuig aan toe, dus als ik het op Schiphol in mijn e-mail vind, dan ben
je op tijd.'
, Voorbeeld b
Manager: 'Je weet toch dat ik morgenvroeg vertrek? lk zie het wel onderweg. lk ga ervan uit dat je zelf wel kunt
bedenken wanneer ik het moet hebben.'
Voorbeeld c
Manager: 'Ook dat nog, mijn hoofd loopt om. En morgen alweer naar New York. Arme ik. Maak er alsjeblieft
niet weer zo'n lang verhaal van. Misschien kijk ik er onderweg even naar, maar ik beloof niks.'
Op het gegeven dat elk mens drie subpersonen in zich heeft, baseerde Berne zijn methode van 'transactionele
analyse'. Daarmee kun je communicatiepatronen tussen mensen onderzoeken en begrijpen waardoor het vaak goed,
maar soms ook fout gaat. Volgens Berne zijn parallelle transacties harmonieus (zie voorbeeld a).
Kruistransacties (voorbeelden b en c) zijn conflictueus. Die kunnen zelfs escaleren en dan ontstaat er ruzie of zelfs
een vechtpartij.
Thomas Harris heeft aan de hand van het O-V-K-model dat soort interpersoonlijke situaties uitvoerig inzichtelijk
gemaakt in zijn bestseller I'm OK, you're OK. Aan het slot ervan past hij het model ook nog toe op organisaties. Zo
ziet hij een streng hiërarchisch opgebouwde organisatie als een situatie waarin de Ouder dominant is.
3.2 Niveaus van intensiteit in een dialoog
Je bent je er niet altijd van bewust hoezeer je, al communicerend, bezig bent een zekere invloed op de ander uit te
oefenen. Ben je te terughoudend ofte indringend in de interactie dan bereik je misschien niet wat je had gewild. De
interventietrap helpt je het 'gewicht' in je boodschap bewust te doseren. Daarbij definiëren we 'interventie' als een
actie van de ene persoon die daarmee een andere persoon beïnvloedt.
Interventies kunnen licht of zwaar zijn. Je hebt de mogelijkheid om te kiezen uit een scala van alternatieven, die
gerangschikt zijn in de 'interventietrap'.
De interventietrap is een hulpmiddel om een gesprek zorgvuldig op te bouwen. Dat is met name nodig wanneer
beide gesprekspartners elkaar (nog) niet goed kennen. En is nog meer nodig, wanneer er iets op het spel staat. Denk
aan een sollicitatiegesprek, een functioneringsgesprek, een verkoopgesprek, een slechtnieuwsgesprek of een
adviesgesprek.
