γνῶθι σαυτον
Plato over de menselijke natuur (CE Grieks 2024)
Examenbundel (de focus is gelegd op de inhoud en niet op de grammaticale structuur)
Syllabus Grieks CE 2024
Teksten
* worden in vertaling gelezen
- Protagoras
-- Dialoog tussen Socrates en enkele sofisten, onder wie Protagoras.
-- Centrale onderwerp is de vraag of en hoe deugd aangeleerd kan worden.
-- 320c8-324d1* Het ontstaan en wezen van de mens: is deugd aan te leren?
- Symposium
-- Een verslag van het feest waarbij de aanwezigen afspreken elk een lofzang op Eros
te houden.
-- Alcibiades verstoort het feest en vertelt dan over zijn ervaringen met Socrates
-- 189c2-d4* Aristophanes gaat spreken over Eros
-- 189d5-193b2 De mens als halve bol
-- 193b2-d5* Afsluiting van het betoog van Aristophanes
-- 203a9-e5 Diotima vertelt over de afkomst van Eros
-- 204a1-c6* Eros als filosoof
-- 215 a4-217b7 Socrates als voorbeeldmens; Alcibiades’ versierpoging
-- 217b7-219d2* Vervolg van Alcibiades’ versierpoging
-- 219-221c1* Socrates’ wonderlijke gedrag tijdens de lag bij Potidaea
- Phaedrus
-- Een dialoog over verschillende onderwerpen, waaronder de kracht van de retorica
en de menselijke ziel.
-- 245c2-249d3* De onsterfelijke ziel
- Politeia
-- Een uitgebreide verhandeling in dialoogvorm over rechtvaardigheid.
-- Oa over de vraag wat rechtvaardigheid betekent voor het individu en hoe een
rechtvaardige staat eruit ziet.
1
, -- 358b1-359d2* Inleiding op het verhaal over de ring van Gyges
-- 359d2-360d7 De verleiding van de onzichtbaarheid
-- 360d8-362c8* Afsluiting van het verhaal over de ring van Gyges
-- 376d9-380c4* Traditionele verhalen over de goden brengen de opvoeding in gevaar
-- 514a1-517a7 De grotvergelijking
-- 517a8-518b6* De uitleg van de grotvergelijking
- Gorgias
-- Dialoog waarin rechtvaardigheid centraal staat.
-- Socrates spreekt over zijn overtuiging dat de menselijke ziel beschadigd wordt door
het begaan van onrecht.
-- 523a1-527a4 Straf en beloning in de onderwereld
-- 527a5-e7* Het slot van de Gorgias
Een samenvatting van de verdere achtergronden is te vinden op pagina 287-290 van het
boek.
2
,Hoofdstuk 1. Socrates en Plato (blz. 6-23)
-Socrates en Plato leven tijdens de Peloponnesische Oorlog tussen Sparta en Athene. Het
wantrouwen was toegenomen en ze vreesde dat de ander een hegemonie zou krijgen.
--Het werd een fiasco voor Athene; militair opzicht minder goed, pestepidemie met
veel slachtoffer (Pericles), inmeningen conflict tussen Sicilië, Syracuse en Segesta. Sommige
Atheners zagen macht uitbreiden (Alcibiades)
-Alcibiades, ambitieuze politicus, wil dit ook en gaat Segesta hulp geven en hij is aanvoerder
415-413 om Syracuse in te nemen maar er na vertrek was er een aanklacht tegen hem en
voor hij opgehaald werd liep hij over naar de Spartanen.
-Bijna geen terugkeer van Sicilië bij Atheners en bevolking verdeeld over wie de schuld had.
Sommigen gaven democratie de schuld en zij kwamen aan de macht.
-404 capitulatie Athene en Sparta voert een oligarchisch bewind met de Dertig τριακοντα als
regering en de Tien als hoofd van de haven Piraeus. Na verzet democraten voerden ze een
schrikbewind aan. In 403 werd de democratie hersteld.
-Socrates’ ouders waren geen intellectuelen.
-Socrates heeft een paar veldtochten buiten Athene als soldaat gemaakt maar bleef vooral in
de stad. Hij was lelijk, leefde meer buitenshuis op straat dan bij vrouw Xanthippe, op de
agora en in sportscholen. Daar ging hij διαλογοι aan met mensen; filosoferen.
-Socrates wil het inzicht dat de mens zo goed als niets weet onder mensen uitdragen, blijkt
uit Plato’s Apologia waaring Socrates spreekt voor een jury.
-Socrates’ dialogen werden hem vaak niet in dank afgenomen. Vooral zonen van goede
families sprak hij mee en zij imiteerden zijn gedrag bij hun ouders, tot diens ergernis. Hij
werd meer en meer als gevaar gezien en was niet heel actief in de politiek en door Atheens
democratisch gehaten als Alcibiades en Critias zagen ze vaak met Socrates.
-In 399 v.Chr. veroordeling vrijdenker op godsdienst ασεβεια (innerlijke stem, δαιμονιον) en
slechte invloed op jeugd; doodstraf met gifbeker. Hij was een mand vast voor de executie en
wilde niet ontsnappen omdat dat respectloos tegen de staat zou zijn en kwaad zou
toevoegen aan het kwaad (onrechte veroordelen).
-Phaedo zijn Plato’s vastlegging van Socrates laatste woorden de executie dag.
-Socratische kwestie: hoeverre is Socrates historische achtergrond te bepalen
--Bronnen van Aristophanes, Xenophon (leerling) en Plato (beste leerling). Dus alles
met een ‘bril’ bekijken.
---Aristophanes: komedie in 423 Wolken waar Socrates centraal staat
met Oude Komedie stijl ονομαστι κωμωδειν het bespotten van Atheners.
-Xenophon: aristocraat, militair, conservatief bewonderaar van Sparta
en 40 jaar jonger dan zijn meester. Hij schreef de Herinneringen (gesprekken Socrates met
3
,allerlei figuren Athene), Symposium (de hele man Socrates uit te beelden; deels afzetten
tegen Plato’s beeld, hij zegt dat alleen de geestelijke vorm van homoseksuele liefde
acceptabel is).
-Plato geboren in 437 v.Chr. in een rijke familie in de Atheense elite. Dertig-leden waren
familie van hem. Plato ging zich door Socrates volledig aan filosofie wijden.
-Plato is 3x naar Sicilië en Zuid-Italië geweest. Hij kwam in contact met volgelingen van
filosoof Pythagoras. Deze hadden veel invloed op hem. Hierna stichtte hij rond 387 de
Academie, gewijd aan lokale held Academus, en gaf wandelend colleges. Na zijn dood in 347
open tot 529 n.Chr.
-Plato schrijft bijna allemaal dialogen behalve de Apologia, de rede van Socrates voor de jury,
en Symposium, 7 redevoeringen over Eros. Plato stelt dat de dialogen echt hebben
plaatsgevonden en heeft levende mensen met Socrates altijd aan het woord, dan niet
hoofdrol (behalve Wetten).
--Er zijn dramatische en gerapporteerde dialogen; als toneelstuk en als verslag
4
,Hoofdstuk 2. De filosofie van de presocraten (blz. 24-35)
-6e eeuw v.Chr. ontwikkeling filosofie en wetenschap in Griekse wereld; wijsbegeerte;
deskundigheid in praktische zaken; kennis op allerlei concrete zaken nieuwsgierigheid
voor verschijnselen bevredigen. Of iemand die dieper inzicht nastreeft in wat niet direct waar
te nemen is
-t/m 4e eeuw v.Chr. geen onderscheid tussen betekenis van φιλοσοφια, bezighouden met
werkelijkheid en wat daarachter zit
-3 onderdelen in filosofie: kentheorie en logica*; ethica en politieke filosofie*; metafysica en
fysica*
-*wat is kennis en hoe komt dit tot stand; zintuigen versus verstand. En wanneer zijn
redeneringen, logica, correct?
-**menselijk handelen; geluk, deugdelijk handelen, rechtvaardigheid, vriendschap, genot en
emoties… maar ook goed versus kwaad. Ook over de polis; de ideale samenleving, burger,
opvoeding
-***vorm aarde, regen en bliksem etc. metafysica meer over goddelijke macht, het bestaan
zelf
-filosofen voor Socrates noemen we presocraten; lastig te onderscheiden. Komen uit Ionië en
waren natuurfilosofen; Thales van Milete de oudste
--kritiek op mythologische verklaringen. Kosmocentrisch (κοσμος is ordening van het
heelal)
-de 3 filosofen als eerst uit Milete, Milesiërs, gekarakteriseerd met kosmologie,
verschijnselen in heelal onderzoeken. Dankzij contact met Babyloniërs en Egyptenaren
cultuur overgenomen dingen berekenen
-eerste filosofen φυσικοι, ofwel natuurfilosofen omdat ze zich bezighielden met de
natuurlijke werkelijkheid en de aard van wezens. Oorsprong van een voorwerp en
ontwikkeling van een voorwerp waren belangrijk
--oudste presocraten; begin van alles oneindige materie; oerstof (Thales water,
Anaximenes lucht). Aristoteles duidde deze oerstof met αρχη
-Heraclitus (540 tot 480) uit Efese: complexe wereld, aan verandering onderhevig ‘alles
stroomt’ strijd ten grondslag tussen tegenstelde dingen maar hierachter schuilt
αρμονια, eenheid. En alles is in wezen vuur, de αρχη
-oudste filosofen maken nog geen scherp onderscheid tussen manieren van kennis
verstand belangrijk
-Eleaten maakten eerste onderscheid tussen verstand en zintuig. Ze vonden verstand de
enige waarheid
5
,-Parmenides uit Elea, 5e eeuw: hij presenteert het ‘zijn’ en het ‘niet-zijn’ ‘zijn’ leidt tot
Overtuiging, ware kennis mensen zijn in de war tussen deze twee want ze laten zich
verleiden door zintuigen, ze krijgen δοξα meningen de wereld is kennisloos door
veranderlijkheid, een illusie
-een impasse; er is het constante en alles wat verandert volgende generaties
natuurfilosofen wilden een theorie die zich met beide bezighield verandering als wisseling
van samenstelling van onveranderlijke basiselementen
-Pythagoras 570-508: Samos o.l.v. tiran Polycrates Naar Croton met eigen commune van
strenge regels getallen obsessie (verband snaar en toonsoort) verhoudingen in de
wereld zoeken
--getallen omzetten in wiskundige figuren: driehoekige getallen zoals 3, 6, en 10
--ziel van mens is overgaanbaar volgens Pythagoras; reïncarnatiecyclus in de ziel tot
uiteindelijke losmaking van het lichaam dit idee van scheiding was nieuw
6
,Hoofdstuk 3. Protagoras en de sofisten: de mens in een samenleving (Protagoras, 320c8-
324d1) (blz. 36-49)
-Grieks zelfbewustzijn versterkt (5e eeuw n.Chr.) door de overwinning o.l.v. Pericles op de
Perzen. Macht en rijkdom nam ook toe.
-Sofisten waren breder dan natuurfilosofen. Protagoras was er een, ook Gorgias. Letterlijk
vertaalt het woord als iemand die bekwaam is en kennis in huis heeft. Normen waarden
godsdienstige voorstelling taal samenleving politiek
--Onderricht van sofisten betrof retorica. Het ging om politieke expertise en les was
tegen betaling. Sofisten waren voortreffelijke sprekers.
-Meeste sofisten waren wel rap van tong, maar diepgang en kennis ontbraken hun. Ze kregen
een slechte reputatie. Ze hadden grote invloed op de jeugd. Filosofen als Plato en Aristoteles
zetten zich af.
-Protagoras is de bekendste sofist en komst voor in dialogen van Plato (Protagoras,
Theaetetus). Plato vond hem een intellectueel en niet als andere sofisten. In de dialoog
tussen Socrates en Protagoras is de vraag wat deugd is en of dit te onderrichten valt. Dat vind
Socrates ook interessant (deze dialoog is van vroege dialogen van Plato met Socratische
invloed).
-Protagoras is overtuigd dat hij anderen kennis van politikè technè kan bijbrengen. Om zijn
punt te onderbouwen vertelt hij de mythe over het onstaan van de mens waarbij
---Epimetheus en Prometheus moesten van Zeus eigenschappen geven aan dieren en
mensen. Epi verdeelde alles onder dieren maar had niks over voor de mensen. Toch moeten
de wezens het licht in en daarom steelt Pro voor de mensen het vuur. De mensen aanbaden
de goden hiervoor maar ze konden niet overleven tegen de dieren. In groepen vermorzelden
ze elkaar. Zeus stuurt daarom Hermes met ontzag en recht waar ieder een deel van krijgt.---
-Protagoras is het niet eens met de opvatting dat meningen o.b.v. zintuigen verwerpelijk zijn.
Hij zegt dat er geen universele waarheid is en neemt de homo-mensura stelling; wat ieder
mens ervaart is maatgevend voor zijn denken. De waarheid is afhankelijk van wat men zelf
ziet. Dit heet relativisme/subjectivisme
--Dit is opmerkelijk want de meeste filosofen gingen uit van een objectieve
werkelijkheid die bestaat.
-Protagoras bedoelt dat na ervaringen en tijd mensen aidoos en dikè leren.
7
,Hoofdstuk 4. De mens moet rechtvaardig leven: straf en beloning na de dood (Gorgias,
523a1-527e7) (blz. 50-81)
Achtergronden
-De Gorgias aan het eind van de vroege dialogen bestaat uit 3 gesprekken (So + Go, Polus,
Callicles)
-Gorgias was ver nihilist. Er bestaat niets, je kunt het niet kennen en als je dat wel kent kun je
het niet delen. Plato haat hem omdat retorisch vermogen mist en ethische grondslag. Hij is
geducht in spreken.
-In het eerste gesprek stelt Gorgias dat retoriek alle andere vakken overschrijdt. Socrates
onderzoekt dan overreding, met sub overtuiging en kennis.
-Kookkust is pseudo-geneeskunde. Retoriek verhoudt zich zo tot rechtvaardigheid: het
bewerkstelligt slechts schijnbaar welzijn van de ziel.
-Socrates gelooft dat mensen niet willens en wetens kwaad doen, alleen uit onwetendheid.
-Callicles zou nooit erkennen, zoals Socrates, dat het slechter is om onrecht te plegen dan te
ondergaan. Hij maakt onderscheid tussen nature en conventie. Zwakkeren hebben
conventies opgesteld om zich te beschermen tegen sterkeren.
--Callicles zegt dat iemand beter is als hij op verstandige wijze de belangen van de
stad behartigt en doortastend is en zijn plannen verwezenlijkt. Hij stelt radicaal hedonisme:
wat goed is is genot wat aangenaam is, is goed.
-uit 4.3m: men moet meer op zijn hoede zijn met onrecht doen dan onrecht ondergaan en
men moet goed zijn en niet goed schijnen te zijn. Vleierij moet vermeden worden. Handel
goed en wordt gelukkig ευδαιμονησεις
-Gorgias is erg fel en emotioneel. Retorica was heel machtig in de stadstaat en dus niet te
scheiden van de ethica. Meer dan apologie voor leven van Socrates maar ook voor Plato
afkeer democratische bestel Athene waar leiders dansen naar de pijpen van het volk niet
tot inkeer brengen en volk opvoeden
--aanval op manier van leven in een maatschappij die macht/rijkdom heeft
overschreden en mentaliteit van zelfbeheersing ver te zoeken is.
-Socrates gelooft dat de mythe aan het eind van de dialoog overtuigingskracht heeft.
Namelijk de beoordeling van de ziel, en niet de stand in de maatschappij. In een andere
wereld zal Socrates dus niet met zijn mond vol tanden staan voor een rechter, zoals Callicles
beweert, want hij heeft een goede ziel.
Werkvertalingen + samenvattingen/interpretatie
3A De wet ten tijde van Cronus (Gorgias 523a1-b7)
1 ΣΩ. Ἄκουε δή, φασί, μάλα καλοῦ λόγου, ὃν σὺ μὲν ἡγήσῃ μῦθον,
8
,1 Socrates: ‘’Dan, luister, zoals men zegt, naar een zeer mooi verhaal, die jij zult
beschouwen als mythe, zoals
2 ὡς ἐγὼ οἶμαι, ἐγὼ δὲ λόγον· ὡς ἀληθῆ γὰρ ὄντα σοι λέξω ἃ μέλλω
2 ik meen, maar ik als verhaal beschouw: want ik zal voor jou zeggen in de overtuiging
dat het waar is zeggen wat ik op het punt sta
3 λέγειν. ”Ωσπερ γὰρ Ὅμηρος λέγει, διενείμαντο τὴν ἀρχὴν ὁ
3 om te zeggen. Want zoals Homerus zei, hebben
4 Ζεὺς καὶ ὁ Ποσειδῶν καὶ ὁ Πλούτων, ἐπειδὴ παρὰ τοῦ πατρὸς
4 Zeus en Pluto en Poseidon en Pluto de heerschappij van hun vader
5 παρέλαβον. Ἦν οὖν νόμος ὅδε περὶ ἀνθρώπων ἐπὶ Κρόνου, καὶ
5 verdeeld toen ze die hadden overgenomen. Er bestond de volgende wet van mensen
ten tijde van Cronus, en
6 ἀεὶ καὶ νῦν ἔτι ἔστιν ἐν θεοῖς, τῶν ἀνθρώπων τὸν μὲν δικαίως
6 is nu nog onder goden, dat van mensen die het leven
7 τὸν βίον διελθόντα καὶ ὁσίως, ἐπειδὰν τελευτήσῃ, εἰς μακάρων
7 rechtvaardig en op vrome wijze hebben doorgebracht, wanneer zij sterven, naar
gelukkige
8 νήσους ἀπιόντα οἰκεῖν ἐν πάσῃ εὐδαιμονίᾳ ἐκτὸς κακῶν, τὸν δὲ
8 eilanden van gelukzaligen weggaande woont in alle geluk en buiten kwaad, maar die
het leven
9 ἀδίκως καὶ ἀθέως εἰς τὸ τῆς τίσεώς τε καὶ δίκης δεσμωτήριον, ὃ
9 onrechtvaardig en goddeloos heeft doorgebracht naar de gevangenis van straf en
boete, die
10 δὴ Τάρταρον καλοῦσιν, ἰέναι. Τούτων δὲ δικασταὶ ἐπὶ Κρόνου
10 zij zoal bekend Tartarus noemen, zal gaan. De rechters van deze mensen ten tijde van
Cronus
9
, 11 καὶ ἔτι νεωστὶ τοῦ Διὸς τὴν ἀρχὴν ἔχοντος ζῶντες ἦσαν ζώντων,
11 en nog Zeus, toe hij onlangs de heerschappij had, waren levend van de levenden,
12 ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ δικάζοντες ᾗ μέλλοιεν τελευτᾶν· κακῶς οὖν αἱ
12 op die dag rechtsprekend toen zij op het punt stonden te sterven:
13 δίκαι ἐκρίνοντο.
13 ze werden op een slechte manier dus gesteld.
Socrates is aan het woord
Callicles beschouwt de woorden van Socrates als een fabeltje
Socrates denkt dat hij gelijk heeft want hij luistert naar Homerus en die heeft
autonomie als grote schrijver (autoriteitsargument)
Homerus: na erven zijde Cronus vader heerschappij onder Zeus, Poseidon, Pluto
verdeeld
Volgens Cronus moeten mensen rechtvaardig en vroom leven zodat als ze sterven ze
naar het eiland van de gelukzaligen kunnen met al het geluk en buiten het kwaad
De onrechtvaardigen en goddelozen gaan volgens de straf en het vonnis naar de
gevangenis/Tartarus
Rechters zijn de baas
Degene die slecht leven sterven slecht dus ze doen uitspraak in processen
3B Zeus heeft kritiek op de wet (Gorgias 523b7-d5)
1 Ὅ τε οὖν Πλούτων καὶ οἱ ἐπιμεληταὶ οἱ ἐκ μακάρων νήσων ἰόντες
1 Pluto en nu dus de opzichters die van de eiland van de gelukzaligen kwamen
2 ἔλεγον πρὸς τὸν Δία ὅτι φοιτῷέν σφιν ἄνθρωποι ἑκατέρωσε
2 zeiden tot Zeus dat bij hen regelmatig mensen onverdiend naar beide
3 ἀνάξιοι. Εἶπεν οὖν ὁ Ζεύς “Ἀλλ’ ἐγώ,” ἔφη, “παύσω τοῦτο
3 kanten kwamen. Zeus zei dus ‘’Maar ik’’ zei hij ‘’zal doen ophouden
4 γιγνόμενον. Νῦν μὲν γὰρ κακῶς αἱ δίκαι δικάζονται. Ἀμπεχόμενοι
4 dat dit gebeurt. Want de vonnissen worden nu slecht geveld. Want’’ zei hij
5 γάρ,” ἔφη, “οἱ κρινόμενοι κρίνονται· ζῶντες γὰρ κρίνονται.
10
