Samenvatting van Hoofdstuk 7 van het boek 'Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding' van Karine Verschueren en Helma Koomen. Wordt in de toekomst gebundeld met overige tentamenstof.
Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding
Hoofdstuk 7: Aandachtsprocessen
Aandachtsprocessen vormen de basis van vele cognitieve en neuropsychologische functies. Om de
intellectuele capaciteiten te kunnen benutten, moet er enerzijds sprake zijn van voldoende uitgebreid en
gevarieerd aanbod van stimulatie, van leerkansen uit de omgeving, en anderzijds van het vermogen bij
het kind om de aangeboden informatie op de merken en er alert voor te blijven tot het moment van
registratie in het geheugen.
Men schat dat ongeveer 10 à 15% van de bevolking klinisch significante aandachtsproblemen vertoont.
Deze zijn het vaakst beschreven bij kinderen met een aandachtstekort/hyperactiviteitsstoornis (ADHD),
een neurobiologische ontwikkelingsstoornis met een voorkomen van ongeveer 5% bij kinderen.
Aandachtsproblemen vormen een veelgehoorde klacht binnen de schoolse context. Zwakke of
fluctuerende schoolresultaten worden vaak in verband gebracht met verstoorde aandachtsprocessen.
Theoretisch kader
Een universeel aanvaarde definitie van aandacht bestaat niet. In de literatuur is echter wel sterk de
nadruk te vinden op een geheel van processen dat de selectie van interne informatie en externe
informatie bepaalt en dat resulteert in een subjectief gevoel van bewustzijn hiervan. Aandacht wordt
beschouwd als een geheel van processen, een multidimensioneel construct met verschillende functies.
Getuige deze complexiteit zijn er uiteenlopende conceptualisaties van aandacht en haar deelprocessen:
1. Het niveau van bewustzijn van geselecteerde prikkels: de tweedeling tussen automatische en
gecontroleerde aandachtsprocessen.
- Automatische aandacht verwijst naar een reeks mentale processen die niet of nauwelijks een
beroep doen op mentale bronnen en zonder bewuste beslissing of intentie snel plaatsvinden.
Stroop Task
Broadbents Bottleneck Theory of Attention theorieën over
Treismans Attenuation Model filtermechanismen
Een automatiseringstekort zou een belangrijke determinerende factor van dyslexie zijn.
- Gecontroleerde aandacht verwijst naar mentale processen die het resultaat zijn van bewuste
keuze en bijgevolg gebruik maken van de beschikbare mentale bronnen. Omdat deze
bronnen een capaciteitslimiet hebben, zijn gecontroleerde aandachtsactiviteiten slechts in
beperkte mate combineerbaar.
2. De verschillende functies die aandachtsprocessen vervullen.
- Selectieve aandacht doet zich voor wanneer de intensiteit waarmee een persoon zijn
aandacht richt op een welbepaalde stimulus of taak zo hoog is dat het bewustzijn van alle
andere stimuli en omgevingsgebeurtenissen wegvalt.
- Gefocuste aandacht geldt als de meer functionele vorm van selectieve aandacht: het
gecontroleerd en doelbewust uitfilteren van interfererende prikkels om een taak tot een
goed einde te brengen.
- Verdeelde aandacht: omdat het aantal beschikbare bronnen voor tijdelijke informatieopslag
beperkt is, neemt bijvoorbeeld de kans toe dat je van twee gesprekken slechts een deel op
zal vangen.
- Volgehouden aandacht: het gedurende langere tijd de aandacht richten op taakaspecten.
Aandachtsprocessen worden in vele settings beredeneerd gemanipuleerd door de omgeving:
- het inlassen van rustpauzes voor ons aandachtssysteem
, - de manipulatie van gefocuste aandacht door het aanbrengen van opvallende stimuli
(bijvoorbeeld gevaaretiketten op flessen met gif)
- de motivatie bij een bepaalde opdracht (dit kan gemanipuleerd worden door de omgeving)
- het verstrekken van feedback
Bovenstaande geeft duidelijk aan dat, ondanks de complexiteit, aandacht geen onveranderlijk construct is
dat bij sommige mensen zeer scherp ontwikkeld is en bij anderen een levenslang gebrek moet zijn.
De samenhang tussen verschillende functies van aandacht en de niveaus van bewustzijn van prikkels
wordt gebundeld in aandachtstheorieën. De Tripartite Theory van Posner en Petersen vormde lange tijd
de meest dominante aandachtstheorie, maar werd recent door dezelfde auteurs van een update voorzien
op basis van de nieuwste neurowetenschappelijke inzichten. Het aandachtsconcept werd ingedeeld op
basis van drie gerelateerde functies, telkens verbonden met een netwerk van anatomische hersenregio’s:
1. Het Alerting Network (ter hoogte van de rechter hemisfeer en de thalamus) reguleert het
vermogen tot alertheid/hersenactivatie tijdens de verwerking van relevante prikkels.
- fasische (kortstondige) alertheid: wanneer voorafgaand aan een belangrijke gebeurtenis
een waarschuwingssignaal wordt gegeven (bijv. een leerkracht die op het bord tikt)
- tonische (continue) alertheid: de situatie waarin de activiteit vereist dat de alerte
toestand langere tijd wordt aangehouden
meten aan de hand van een CPT(-AX)
2. Het Orienting Network of het Posterior Attentional System (PAS) prioriteert specifieke
sensorische input die belangrijk wordt geacht (posterieure pariëtale cortex, de thalamus en
de superior colliculus, maar ook de meer frontale regio’s zijn hierbij betrokken).
3. Het Executive Network of Anterior Attentional System (ASS) bevat functies die borg staan
voor executieve controle van informatie, namelijk plantmatig en doelgericht informatie
verwerken in functie van een gekozen doelstelling (laterale prefrontale cortex, anterieure
cingulate cortex, amygdala en premotor cortex).
Aandachtsprocessen vormen noch het begin- noch het eindpunt van de informatieverwerking.
Voorafgaand aan aandacht is de gewaarwording van prikkels en de stimulatie van zintuigen, welke zorgen
voor de noodzakelijke input van informatie in ons organisme. Op basis van filtermechanismen en een
eerste interpretatie van sensorische input wordt aandacht volgehouden dan wel verplaatst naar nieuwe
stimuli. Alle informatie wordt samengebracht in het werkgeheugen waar onder de aandacht gebrachte
stimuli in relatie worden gebracht met in het geheugen opgeslagen informatie. Volgend op de
betekensverlening start een hele reeks van beslissingsprocessen vaak met een motorische component.
Executieve functies staan centraal in deze fase van informatieverwerking.
De ontwikkeling van aandacht is het resultaat van aanleg en beïnvloeding door de omgeving. Vanuit
neuropsychologische theorieën kan begrepen worden dat de ontwikkeling van aandacht mede de
neurologische rijping van de hersenen volgt.
Aandacht is bijgevolg geen onveranderbaar, maar veeleer een dynamisch construct. Dit inzicht mrengt
een aantal implicaties met zich mee voor de omgeving en hulpverlening:
1. Aandachtsprocessen ontwikkelen zich ten volle wanneer er een expliciete behoefte wordt
gecreëerd. De omgeving heeft hierbij als taak om de benodigde stimulatie aan te bieden.
2. Diagnostiek van aandachtsproblemen zal rekening moeten houden met het
ontwikkelingsverloop, zowel in de onderkennende als verklarende fase.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper knoopsanne. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
