Persoonlijkheidsstoornissen
Maaike Beckers
1 Inhoud
Hc 1: Inleiding 2
2. Borderline (BPD) 8
3. Dependent and avoidant PD 13
3.1 Afhankelijke Persoonlijkheidsstoornis (APS of DPD) 13
3.2 Vermijdende Persoonlijkheidsstoornis 16
4. The alternatieve DSM-5 model 19
5. Schizotypical PD and the neurobiological model 23
6 .Schema therapy and questions clinical practice 30
7. IPT, and an overview of models and interventions 35
8. Mentalization-Based Treatment in clinical practics 40
9. Psychopathy and ASPD 40
10. Overview of Models & Interventions 48
,Maaike Beckers - Persoonlijkheidsstoornissen 2
Hc 1: Inleiding
Op het einde van de cursus is het de bedoeling dat je dit kan:
- Alle 10 de PD kunnen karakteriseren incl. DSM-5 kenmerken, DSM-geschiedenis,
epidemiologie en de relatie tot geslacht/leeftijd/cultuur.
- Je moet een casusformulering van een patiënt met een PD kunnen analyseren
m.b.v. DSM-5 en symptoomcriteria voor elk van de 10 PD´s
- Elk van de 10 PD´s met elkaar kunnen associëren en met de axis-1-disorders. En
vooral voor de stoornissen die een hoge mate van overlap hebben (STPD en
schizofrenie, APD en psychopathie)
- Je moet de etiologie begrijpen van de 5 PD´s ´of focus´ en PD-clusters, incl.
risicofactoren en paden op neurobiologisch/cognitief/interpersoonlijk niveau die
worden beschreven in modellen.
- Je moet een casusformulering van een patiënt met PD kunnen analyseren m.b.v.
het alternatieve model
- Je moet het alternatieve hybride dimensionele categorische model en het huidige
model kunnen evalueren
- Als laatste is het ook de bedoeling dat je de focus, inhoud en effecten van
psychologische interventies voor PD´s begrijpt en deze kan relateren aan elkaar
en onderliggende theoretische modellen die de etiologie van PD´s beschrijven
Persoonlijkheidsstoornis:
Persoonlijkheid zelf wordt beschreven als “duurzame patronen van waarnemen en
denken die betrekking hebben tot de omgeving en onszelf die worden getoond in een
breed scale van sociale en persoonlijke contexten”. Je persoonlijkheid is als het ware een
patroon van hoe je over jezelf of over andere denkt. Het zorgt er ook voor dat je op een
bepaalde manier met jezelf en andere omgaat. Veel wetenschappers denken altijd nog
dat deze persoonlijkheid vooral stabiel is over de tijd heen ondanks de verschillende
situaties. Wanneer je kijkt naar persoonlijkheid kan je die meten met de big-5
bijvoorbeeld. Hieronder heb je 5 persoonlijkheidstrekken waarop je op een continuüm
kan scoren die uiteindelijk een beeld van je persoonlijkheid geven. De 5 trekken die
worden gemeten bij de big 5 zijn extraversion, agreeableness, neuroticisme, openness en
conscientiousness (OCEAN). Wanneer je dan een persoonlijkheidsstoornis hebt komt dat
door je persoonlijkheid. De definitie voor een persoonlijkheidsstoornis lijkt dan ook veel
op die van een persoonlijkheid: “Een persoonlijkheidsstoornis is een blijvend patroon van
innerlijke ervaring en gedrag dat afwijkt van de verwachtingen van de cultuur van een
individu, is persavesief en inflexibel, heeft een begin in de adolescentie en vroege
volwassenheid, is stabiel in de tijd en leidt tot klinisch significant leed of sociale
beperkingen.” Dus lang verhaal kort is het een psychische aandoening. Het is erg
belangrijk dat je hier ook de cultuur bij betrekt, het moet namelijk afwijkend zijn van de
cultuur. In onze cultuur is het bijvoorbeeld enorm gek als je als 40-jarige met een
,Maaike Beckers - Persoonlijkheidsstoornissen 3
teddybeer over straat loopt terwijl dit in een andere cultuur wel als normaal gezien kan
worden. En iets is pas een stoornis als mensen er last van hebben en hier hulp voor
nodig hebben!
Voor elke stoornis wordt er voor 4 variabelen gekeken in welke deze voor een beperking
zorgt bij het individu. Het gaat er dan om wat je ziet op cognitief vlak, hoe de persoon
dingen waarneemt en interpreteert. Affectief kijk je naar de duur, intensiteit en de
labiliteit van emotionele responsen. En verder is het ook belangrijk om altijd te kijken
naar de impulscontrole en naar het interpersoonlijk functioneren. Het is namelijk zo
dat de impulsen wel onder controle horen te zijn rond de adolescentie, wanneer dat niet
het geval is dan kan het zijn dat er iets mis is. Wanneer iemand dan die issues houdt
rond de impulscontrole wanneer ze volwassen zijn kan je ervan uit gaan dat er een
persoonlijkheidsstoornis bij komt kijken. Volgens de DSM5 moeten de patronen van
iemand zich MINSTENS in 2 of meer van de 4 variabelen manifesten om te spreken van
een PS.
Let wel op want er bestaan ook altijd exclusiecriteria! Zo mag een
persoonlijkheidsstoornis geen consequentie zijn van andere stoornissen, verwar het
bijvoorbeeld niet met een manische episode. De stoornis die dan op de voorgrond
optreedt krijgt dan voorrang voor de diagnose. Dan mag de PS ook niet te wijten zijn aan
fysiologische effecten van druggebruik of een andere medische afwijking. En het spreekt
denk ik voor zich dat persoonlijkheidskenmerken die een PS definiëren onderscheiden
moeten worden van kenmerken die ontstaan als reactie op specifieke situationele
stressoren of tijdelijke mentale toestanden. Het is dus erg moeilijk om een PS te
herkennen, het komt namelijk bijna nooit voor dat een patiënt met een hulpvraag komt
over zijn of haar persoonlijkheid. Want de persoonlijkheid is ego symptoom of een
manier om naar de wereld te kijken. Ze zien zelf dan ook niet dat ze hulp nodig hebben
omtrent hun persoonlijkheid en komen vaak met andere problematiek binnen zoals dat
anderen hen bijvoorbeeld niet begrijpen.
In de DSM-5 heeft men 10 persoonlijkheidsstoornissen waarvan wij er 5 verder gaan
bespreken over de colleges. Het is wel de bedoeling dat we ze allemaal kennen
natuurlijk.
- Antisociale PS
- Borderline PS
- Vermijdende PS
- Afhankelijke PS
- Narcistische PS
- Theatrale PS
- Obsessief-compulsieve PS
- Paranoïde PS
- Schizoïde PS
, Maaike Beckers - Persoonlijkheidsstoornissen 4
- Schizo typische PS
Ontwikkelingen DSM:
In onder andere Nederland gebruiken we DSM om psychopathologie te kunnen
categoriseren. Het is wel zo dat je enkel iemand mag diagnosticeren als je die persoon
ook de afgesproken behandeling geeft, je mag dus ook niet behandelen als je iemand
niet diagnosticeert. Er zijn ook landen die gebruik maken van de ICD wat eigenlijk
hetzelfde doet als de DSM maar de ICD is iets meer internationaal. Bij de laatste versies
van DSM 5 en ICD 10 hebben ze ook samengewerkt zodat ze beide ongeveer dezelfde
diagnoses zouden stellen bij de patiënten. Verder is er ook nog de psychodynamische
diagnostische handleiding die speciaal voor persoonlijkheidsstoornissen is gemaakt, maar
deze is maar vanuit 1 theoretische benadering.
De DSM 1 tot en met 5 heeft een aantal veranderingen ondergaan. Een paar belangrijke
hiervan zijn dat cyclothymie van DSM 2 naar 3 eruit is gehaald en een eigen plek heeft
gekregen in de DSM als depressie. En van de DSM 4 naar de DSM 5 is de passief
agressieve stoornis verplaatst naar de appendix. Deze passief agressieve PS wordt
gekenmerkt door heimelijk uitgedrukte vijandigheid als gedragsuiting om verwachtingen
van anderen te vervullen, gecombineerd met slachtofferschap. Deze stoornis is
gedefinieerd tijdens WO2 om soldaten te beschrijven die onvolwassen reacties
vertoonden die gekenmerkt werden door passiviteit en obstructie in reactie op orders van
anderen. Deze mensen proberen vaak ´mee te praten´ met iemand maar vinden het van
binnen eigenlijk een slecht plan maar dat durven ze dan niet te zeggen. Ze kunnen dan
ook vaak erg negatief zijn over dingen. De prevalentie van deze passief agressieve PS
was enorm hoog doordat de WO gaande was, wel 80% van de bevolking werd hier me
gediagnosticeerd. In de DSM werd de stoornis op deze manier beschreven:
A: Een doordringend patroon van negativistische attitudes en passieve weerstand
tegen eisen voor adequate prestaties, beginnend bij de vroege volwassenheid en
aanwezig in een verscheidenheid van contexten, zoals aangegeven door 4 of meer van
de volgende:
- Is passief bestand tegen het vervullen van routinematige sociale en
beroepstaken
- Klaagt dat hij verkeerd wordt begrepen en niet door anderen wordt
gewaardeerd
- Is nors en argumentatief
- Bekritiseert onterecht de autoriteit
- Drukt afgunst en wrok uit naar degenen die blijkbaar meer geluk hebben
- Stemmen overdreven en aanhoudende klachten van persoonlijk ongeluk
- Wisselt tussen vijandigheid, uitdagen en berouw
🡪 Onderliggende motivatie: Strijd tussen afhankelijkheid en autonomie
Maaike Beckers
1 Inhoud
Hc 1: Inleiding 2
2. Borderline (BPD) 8
3. Dependent and avoidant PD 13
3.1 Afhankelijke Persoonlijkheidsstoornis (APS of DPD) 13
3.2 Vermijdende Persoonlijkheidsstoornis 16
4. The alternatieve DSM-5 model 19
5. Schizotypical PD and the neurobiological model 23
6 .Schema therapy and questions clinical practice 30
7. IPT, and an overview of models and interventions 35
8. Mentalization-Based Treatment in clinical practics 40
9. Psychopathy and ASPD 40
10. Overview of Models & Interventions 48
,Maaike Beckers - Persoonlijkheidsstoornissen 2
Hc 1: Inleiding
Op het einde van de cursus is het de bedoeling dat je dit kan:
- Alle 10 de PD kunnen karakteriseren incl. DSM-5 kenmerken, DSM-geschiedenis,
epidemiologie en de relatie tot geslacht/leeftijd/cultuur.
- Je moet een casusformulering van een patiënt met een PD kunnen analyseren
m.b.v. DSM-5 en symptoomcriteria voor elk van de 10 PD´s
- Elk van de 10 PD´s met elkaar kunnen associëren en met de axis-1-disorders. En
vooral voor de stoornissen die een hoge mate van overlap hebben (STPD en
schizofrenie, APD en psychopathie)
- Je moet de etiologie begrijpen van de 5 PD´s ´of focus´ en PD-clusters, incl.
risicofactoren en paden op neurobiologisch/cognitief/interpersoonlijk niveau die
worden beschreven in modellen.
- Je moet een casusformulering van een patiënt met PD kunnen analyseren m.b.v.
het alternatieve model
- Je moet het alternatieve hybride dimensionele categorische model en het huidige
model kunnen evalueren
- Als laatste is het ook de bedoeling dat je de focus, inhoud en effecten van
psychologische interventies voor PD´s begrijpt en deze kan relateren aan elkaar
en onderliggende theoretische modellen die de etiologie van PD´s beschrijven
Persoonlijkheidsstoornis:
Persoonlijkheid zelf wordt beschreven als “duurzame patronen van waarnemen en
denken die betrekking hebben tot de omgeving en onszelf die worden getoond in een
breed scale van sociale en persoonlijke contexten”. Je persoonlijkheid is als het ware een
patroon van hoe je over jezelf of over andere denkt. Het zorgt er ook voor dat je op een
bepaalde manier met jezelf en andere omgaat. Veel wetenschappers denken altijd nog
dat deze persoonlijkheid vooral stabiel is over de tijd heen ondanks de verschillende
situaties. Wanneer je kijkt naar persoonlijkheid kan je die meten met de big-5
bijvoorbeeld. Hieronder heb je 5 persoonlijkheidstrekken waarop je op een continuüm
kan scoren die uiteindelijk een beeld van je persoonlijkheid geven. De 5 trekken die
worden gemeten bij de big 5 zijn extraversion, agreeableness, neuroticisme, openness en
conscientiousness (OCEAN). Wanneer je dan een persoonlijkheidsstoornis hebt komt dat
door je persoonlijkheid. De definitie voor een persoonlijkheidsstoornis lijkt dan ook veel
op die van een persoonlijkheid: “Een persoonlijkheidsstoornis is een blijvend patroon van
innerlijke ervaring en gedrag dat afwijkt van de verwachtingen van de cultuur van een
individu, is persavesief en inflexibel, heeft een begin in de adolescentie en vroege
volwassenheid, is stabiel in de tijd en leidt tot klinisch significant leed of sociale
beperkingen.” Dus lang verhaal kort is het een psychische aandoening. Het is erg
belangrijk dat je hier ook de cultuur bij betrekt, het moet namelijk afwijkend zijn van de
cultuur. In onze cultuur is het bijvoorbeeld enorm gek als je als 40-jarige met een
,Maaike Beckers - Persoonlijkheidsstoornissen 3
teddybeer over straat loopt terwijl dit in een andere cultuur wel als normaal gezien kan
worden. En iets is pas een stoornis als mensen er last van hebben en hier hulp voor
nodig hebben!
Voor elke stoornis wordt er voor 4 variabelen gekeken in welke deze voor een beperking
zorgt bij het individu. Het gaat er dan om wat je ziet op cognitief vlak, hoe de persoon
dingen waarneemt en interpreteert. Affectief kijk je naar de duur, intensiteit en de
labiliteit van emotionele responsen. En verder is het ook belangrijk om altijd te kijken
naar de impulscontrole en naar het interpersoonlijk functioneren. Het is namelijk zo
dat de impulsen wel onder controle horen te zijn rond de adolescentie, wanneer dat niet
het geval is dan kan het zijn dat er iets mis is. Wanneer iemand dan die issues houdt
rond de impulscontrole wanneer ze volwassen zijn kan je ervan uit gaan dat er een
persoonlijkheidsstoornis bij komt kijken. Volgens de DSM5 moeten de patronen van
iemand zich MINSTENS in 2 of meer van de 4 variabelen manifesten om te spreken van
een PS.
Let wel op want er bestaan ook altijd exclusiecriteria! Zo mag een
persoonlijkheidsstoornis geen consequentie zijn van andere stoornissen, verwar het
bijvoorbeeld niet met een manische episode. De stoornis die dan op de voorgrond
optreedt krijgt dan voorrang voor de diagnose. Dan mag de PS ook niet te wijten zijn aan
fysiologische effecten van druggebruik of een andere medische afwijking. En het spreekt
denk ik voor zich dat persoonlijkheidskenmerken die een PS definiëren onderscheiden
moeten worden van kenmerken die ontstaan als reactie op specifieke situationele
stressoren of tijdelijke mentale toestanden. Het is dus erg moeilijk om een PS te
herkennen, het komt namelijk bijna nooit voor dat een patiënt met een hulpvraag komt
over zijn of haar persoonlijkheid. Want de persoonlijkheid is ego symptoom of een
manier om naar de wereld te kijken. Ze zien zelf dan ook niet dat ze hulp nodig hebben
omtrent hun persoonlijkheid en komen vaak met andere problematiek binnen zoals dat
anderen hen bijvoorbeeld niet begrijpen.
In de DSM-5 heeft men 10 persoonlijkheidsstoornissen waarvan wij er 5 verder gaan
bespreken over de colleges. Het is wel de bedoeling dat we ze allemaal kennen
natuurlijk.
- Antisociale PS
- Borderline PS
- Vermijdende PS
- Afhankelijke PS
- Narcistische PS
- Theatrale PS
- Obsessief-compulsieve PS
- Paranoïde PS
- Schizoïde PS
, Maaike Beckers - Persoonlijkheidsstoornissen 4
- Schizo typische PS
Ontwikkelingen DSM:
In onder andere Nederland gebruiken we DSM om psychopathologie te kunnen
categoriseren. Het is wel zo dat je enkel iemand mag diagnosticeren als je die persoon
ook de afgesproken behandeling geeft, je mag dus ook niet behandelen als je iemand
niet diagnosticeert. Er zijn ook landen die gebruik maken van de ICD wat eigenlijk
hetzelfde doet als de DSM maar de ICD is iets meer internationaal. Bij de laatste versies
van DSM 5 en ICD 10 hebben ze ook samengewerkt zodat ze beide ongeveer dezelfde
diagnoses zouden stellen bij de patiënten. Verder is er ook nog de psychodynamische
diagnostische handleiding die speciaal voor persoonlijkheidsstoornissen is gemaakt, maar
deze is maar vanuit 1 theoretische benadering.
De DSM 1 tot en met 5 heeft een aantal veranderingen ondergaan. Een paar belangrijke
hiervan zijn dat cyclothymie van DSM 2 naar 3 eruit is gehaald en een eigen plek heeft
gekregen in de DSM als depressie. En van de DSM 4 naar de DSM 5 is de passief
agressieve stoornis verplaatst naar de appendix. Deze passief agressieve PS wordt
gekenmerkt door heimelijk uitgedrukte vijandigheid als gedragsuiting om verwachtingen
van anderen te vervullen, gecombineerd met slachtofferschap. Deze stoornis is
gedefinieerd tijdens WO2 om soldaten te beschrijven die onvolwassen reacties
vertoonden die gekenmerkt werden door passiviteit en obstructie in reactie op orders van
anderen. Deze mensen proberen vaak ´mee te praten´ met iemand maar vinden het van
binnen eigenlijk een slecht plan maar dat durven ze dan niet te zeggen. Ze kunnen dan
ook vaak erg negatief zijn over dingen. De prevalentie van deze passief agressieve PS
was enorm hoog doordat de WO gaande was, wel 80% van de bevolking werd hier me
gediagnosticeerd. In de DSM werd de stoornis op deze manier beschreven:
A: Een doordringend patroon van negativistische attitudes en passieve weerstand
tegen eisen voor adequate prestaties, beginnend bij de vroege volwassenheid en
aanwezig in een verscheidenheid van contexten, zoals aangegeven door 4 of meer van
de volgende:
- Is passief bestand tegen het vervullen van routinematige sociale en
beroepstaken
- Klaagt dat hij verkeerd wordt begrepen en niet door anderen wordt
gewaardeerd
- Is nors en argumentatief
- Bekritiseert onterecht de autoriteit
- Drukt afgunst en wrok uit naar degenen die blijkbaar meer geluk hebben
- Stemmen overdreven en aanhoudende klachten van persoonlijk ongeluk
- Wisselt tussen vijandigheid, uitdagen en berouw
🡪 Onderliggende motivatie: Strijd tussen afhankelijkheid en autonomie
