INHOUDELIJKE COLLEGES
GEWELD TEGEN HULPVERLENERS
“… het met opzet gebruik maken van fysieke macht of kracht, via dreiging of feitelijk, tegen zichzelf, een ander
persoon, of tegen een groep of gemeenschap, welke verwonding, dood, psychologische schade,
onderontwikkeling of verwaarlozing tot gevolg heeft, of zeer waarschijnlijk tot gevolg zal hebben…”
Ambulance 79%
Politie 73%
Verpleegkundige >60%
Brandweer 44%
Bron: (Hahn et al)
Algemene Gezondheidszorg
o jaarlijks 4500 gevallen van geweld tegen personeel in ziekenhuizen
GGZ
o 7 op 10 GGZ-verpleegkundigen heeft het afgelopen jaar te maken gehad met verbale agressie
o 4 op 10 GGZ-verpleegkundigen heeft het afgelopen jaar te maken gehad met fysieke agressie
o Een groot aantal GGZ-verpleegkundigen kampt met symptomen van PTSS of burn-out door
agressie
Bron: Actieplan 'Veilig werken in de Zorg‘
Geweld tegen hulpverleners in de Maatschapplijke Gezondheidszorg? Nog niet echt duidelijk onderzocht.
Agressie en geweld als subjectieve beleving
o Geweld kan heel subjectief worden ervaren zonder dat de ander de intentie heeft om gewelddadig te
zijn (dwangmedicatie, separeren, omstanders op afstand houden, iemand bij de arm pakken)
o Eigen houding: stevig staan, recht op, donker kijken, separeren, bij de arm pakken, kind uit de klas
zetten (je bedoelt het niet zo maar komt wel agressief over)
Vormen van geweld
Verbaal geweld: schelden (84%), bedreigen (chanteren) (68%). Laagopgeleide hulpverleners (portier, balie-
medewerker vaak de eerste ‘volle laag’. Woorden herhalen, ballon leeg laten lopen, ‘ja-tjes vangen’
Fysiek geweld: duwen (29%), slaan (24%), schoppen (15%)
Hinderlijk gedrag: in de weg staan (47%), spullen gooien
Instrumentele agressie (instrumental aggresion): middel om iets anders te bereiken, iets lukt me niet
(bezoekuur), boos op doktersassistent te laat afspraak. Autoritair/verkleind reageren. Maar doe dit neutraal en
laat zien dat het niet acceptabel is. Haal adem bij bedreiging. Kalmte/ruste bewaken. Kaderen, tot hier en niet
verder.
Emotionele/frustratie agressie (hostile aggresion): doel is om de ander te beschadigen, voetbal supporters/ oiv
alcohol/drugs, crimineel gedrag. Niet gelijk zoeken naar oplossingen. Benoemen van de situatie, erkennen, ‘ja-
tjes’ vangen. Onrust moet er uit, ff laten razen.
,Zinloos geweld: (tegenhanger van instrumenteel geweld?): als deze niet past in een bepaalde context die in de
algemene context als redelijk aanvaardbaar wordt beschouwd
Bron: Rodenkov & Van der Haer 2000
Gericht destructief (vernielen) handelen om een bepaald doel te bereiken, of om uiting te geven aan onmacht.
Bron: Geuk Schuur 2009
Seksueel geweld: vrouwen vaker slachtoffer, mannen minder maar wel heftiger
Bron: Donner et al.
Bewust of onbewust: Veel gedrag is onbewust bepaald.
Bron: Timothy Wilson 2005
Willekeurige agressie: agressie bij drugs en/of alcohol. Gevaarlijkste fase. Maak een duidelijke taakverdeling,
bel politie, let op de veiligheid !
Direct- en indirect geweld en structurele factoren
Bron: Galtung in Schuur
o Direct geweld of persoonlijk geweld
o Indirect geweld of structureel geweld
Structurele factoren voor indirect geweld (aangegeven door vpk-en):
o Regels moeten toepassen;
o Ondoorzichtige org. Van ziekenhuis;
o Uitzend- en invalkrachten;
o mismanagement;
o Weinig zeggenschap;
o Personeelstekort;
o Onduidelijke afspraken
Mannelijke en vrouwelijke vormen van agressie
Mannelijk geweld: expliciet zichtbaar of hoorbaar aanvallend geweld, bedoeld om te veroveren, te bezitten, om
meer geld, invloed, status, macht en aanzien te verkrijgen ten koste van anderen.
o Fysiek geweld: slaan, fysiek verwonden, doden;
o Seksueel geweld: aanranden, verkrachten;
o Verbaal geweld: overtroeven met argumenten, “neersabelen”, uitschelden, dreigen, of straffen
Bron: de Vries, 2009
Vrouwelijk geweld: impliciet, onzichtbaar, valt niet aan, wil niet veroveren, maar verdedigt juist het eigen
territorium tegen veranderingen, tegen inmenging van anderen of tegen nieuwe ontwikkelingen.
o Emotioneel of psychisch geweld: manipuleren, verleiden, betoveren;
o Verbaal geweld: belachelijk maken mbv cynische of kleinerende opmerkingen;
o Lichamelijke en/of affectieve verwaarlozing, of onthouden van zorg, aandacht, contact. Negeren,
in zichzelf terugtrekken, uit de relatie stappen, “bevriezen” of “verstenen”
Verschil mannelijk/vrouwelijk geweld is onzeker/discutabel. Is er een verschil van hoe te reageren en het
oplossen van geweld bij mannen en vrouwen?
,Daders zijn vooral patiënten met op de tweede plaats familieleden. Mannen vaker fysiek geweld, verbaal
geweld mannen en vrouwen 50/50.
Geweld en de genetische discussie
Het zijn nu eenmaal mijn genen!
De ene mens heeft vaker last van woede-uitbarstingen dan de ander want hij heeft nu eenmaal het korte, luie
MAO-A-gen, hierdoor feller, agressiever, impulsiever (Frazetto, 2014)
Gevolg:
o Minder effectieve en tragere degeneratie van monoaminen (dopamine, norepinefrine,
serotonine);
o Verhoogde serotoninewaarden in het bloed;
o Grotere kans op impulsief en agressief gedrag.
Geweld kan een genetische basis hebben. Dus ik kan er niets aan doen? Gerechtelijke uitspraken? Rechter hield
rekening mee. https://www.nu.nl/wetenschap/2116085/moordenaar-met-agressie-gen-krijgt-
strafvermindering.html
Mogelijke gevolgen voor hulpverleners na geweldsincident
o Gevoelens van kwetsbaarheid, angst, bedreigd voelen (gevaar dat er meer agressie ervaringen
zullen zijn)
o Wraakgevoelens
o Minder vertrouwen in rechtvaardigheid van organisatie;
o Minder plezier in werk/ minder functioneren;
o Hogere kans emotionele overbelasting;
kans op weggaan van afdeling, organisatie, beroep;
o Kans op stoppen met opleiding/vertraging (gevoel van schuld)
o Meer stressklachten, slaapstoornissen
o Kans op PTSS;
o Vernedering, teleurstelling, hulpeloosheid
Gevolgen geweld professioneel functioneren/studievoortgang onder student vpk
o 66% reageerde niet (negeren) en ging door met zorgverlening;
o 30% voelde weerstand tegen zorgverlening;
o 18% gaf patiënt door aan een collega;
o 4,2% verleende geen zorg meer aan de patiënt;
o 9,2% ging niet meer naar de praktijk-/stageplek;
o 15,2% dacht erover te stoppen met de opleiding (ongeveer 7% stopt echt)
Emotionele gevolgen
o Gevolgen maanden/jaren aanhouden, volgen tot vermijden patiënten/handelingen, cynisme (het zal
wel weer kut zijn), onzekerheid
o Vroege ervaringen met geweld, hoort erbij, wordt een manier van werken
o Verbaal geweld (komt meeste voor) kan meer psychologische gevolgen hebben dan fysiek geweld
Bron: Magnavita & Heponiemi, 2011
o Negatieve werk-/klinische ervaringen hebben effect op (zelf)vertrouwen, attitude en het leren en
functioneren in een leeromgeving, beïnvloedt je leerproces
Gevolgen beroepsmatig functioneren
, o Verminderd gevoel van eigenwaarde en moraal, ‘ze zoeken het maar uit’
o Verminderd gevoeld van rechtvaardigheid (in organisatie)/ in de steekgelaten voelen;
o Zorg voor de patiënt overdragen aan collega;
o Meer werk gerelateerde stress;
o Ziekmelding;
o Burn-outs;
o Verlaten van afdeling
o Stoppen met opleiding
Dus gevolgen op een rijtje
o Kan psychologische functioneren negatief beïnvloeden;
o Kan professioneel functioneren negatief beïnvloeden;
o Kan het studie-, en leerproces negatief beïnvloeden;
o Kan weerstand oproepen tegen de professie;
o Effecten kunnen langdurig zijn
Mogelijke oorzaken voor agressie en geweld
o Machteloze en gefrustreerde personen/onbegrip
Bron: Veilige Publieke Taak, 2011
o Gebrek aan kennis situatie (veel niet begrijpen: ziekte, behandeling, afdeling, bezoektijden, lange
wachttijden)
o Andere verwachtingen van hulp (ook gebrek aan kennis?), denken dat je als slachtoffer altijd naar
ziekenhuis wordt gebracht of na het bellen van 112 dat er altijd een ambulance komt.
o Emoties en buitensporig drank- en drugsgebruik
o GGZ: psychiatrisch gedrag, persoonlijkheidsstoornissen
Ger Jacobs
o Veel incidenten in sociaal zwakkere stadswijken, waar ligt dit aan?
Roy Baumeister
1. Materieel gewin in termen van geweld of macht;
2. Krenking (bedreigd gevoel van eigenwaarde);
3. Idealisme;
4. Sadisme
Mogelijke oorzaken/risicofactoren van geweld tegen hulpverleners
o Een vrouwelijke hv zijn (3x meer kans)
o Direct/lichamelijk contact met patiënt/client
o Angst patiënt/familie
o Pijn/medicatie;
o Laag opleidingsniveau pattënt/familie
o Niet begrepen voelen (taalbarriere)
o Gebrek aan vertrouwen in hv
o Wachtlijsten;
o Gebrek aan communicatieve vaardigheden hv
o Onderbezetting/ te weinig deskundig personeel;
o Onduidelijke veiligheidsprocedures
Geweld tegen hulpverleners en gedrag van hulpverleners in een academisch ziekenhuis