Aantekeningen van alle hoorcolleges van Inleiding in de Westerse Kunstgeschiedenis II. Erg uitgebreid, haalde zelf een 9 met het leren van deze aantekeningen. Geschreven in studiejaar 2022/23.
Inleiding kunstgeschiedenis college aantekeningen en meer! H8-H12
Inleiding Kunstgeschiedenis college aantekening en meer! (H4-7)
Hoorcollege aantekeningen Inleiding in de Westerse Kunstgeschiedenis I
All for this textbook (4)
Written for
Universiteit van Amsterdam (UvA)
Kunstgeschiedenis
Inleiding in de kunstgeschiedenis II
All documents for this subject (17)
2
reviews
By: isakramer • 9 months ago
By: TeddyMarieStudent • 1 year ago
Seller
Follow
martha56
Reviews received
Content preview
Hoorcollege 1
Het kunstwonder van de Bourgondische Nederlanden
Wat zijn de bourgondische Nederlanden? 15e eeuw. 13 juni 1369: huwelijksfeest te Gent. Margaretha
van Male (enig kind- erfdochter van graaf van Vlaanderen + uit eerste huwelijk douairere van het
Graafschap Bourgondië) trouwt met Philips van Bourgondië (vierde zoon van Jean le Bon; koning van
Frankrijk. Ontvingin 1363 het hertogdom Bourgondië van zijn vader en startte daarmee een eigen
dynastie. De nevenlijn van het huis Valois). Belangrijk huwelijk voor Nederland.
Zie kaart – kreeg rijk in Bourgondië en deel van Vlaanderen.
In het toenmalige Europa was er geen rijker gebied dan Vlaanderen. Met dit huwelijk werd het rijkste
gebied van Europa verbonden met de Bourgondiërs, en het was een nevenlijn van het
Franse koningshuis. Het stel ging wonen in Dijon (Tour du Bar 1365 - 1370).
Ze stichtte een groot kloostercomplex, La Chartreuse de la Trinité de Champmol, gesticht in 1377. Een
kartuizerklooster. Een van de vele monnikenorden. Leefden buiten de gemeenschap, buiten de stad. Ze
kregen huisjes en tuinen, maar dan moesten ze ook bidden voor het zielenheil van Philips en
Margaretha. Die hadden namelijk iets gesticht waar ze zelf begraven wilde worden, en hun
nakomelingen ook. Door de Franse revolutie zijn al dit soort plekken geplunderd. Glorie in totaliteit is
niet meer te bewonderen.
Wat is daar gedaan?
In het midden van het complex, op het grote veld werd een grote put gebouwd (binnenplaats was heel
groot!). Eerst was deze open maar in de 17e eeuw is er een huisje om de put heen gebouwd om het
monument erin te beschermen (decoratie van de put): de Mozesput door Claus Sluter en Claus de
Werve, 1395 - 1406. Op elke kant een profeet; was vroeger beschilderd. Vanaf 17 e eeuw dakje; dus
veel van bewaard.
Vroeger stond het ook nog op een pedestal en erbovenop moet nog een kruis hebben gestaan. Het
geheel was dus ongeveer 20/25 meter hoog; het was een enorm monument, alleen voor een put.
Stichting van hertog: dus zelfs put moest alles overtreffen. Eer van de opdrachtgevers om te laten zien
dat zij van hoogste rang waren. We weten dat dit zo geweest is omdat er een kopie bestaat in een ander
klooster waar deze delen nog wel op zitten.
Oorspronkelijke kruis kapotgemaakt in Franse Revolutie: alles wat met vorsten te maken had werd
kapotgemaakt door de Jacobijnen.
Er zijn in de put ook nog onderdelen gevonden. Onder andere armen en benen. De onderbenen van
Christus en de armen van Maria Magdalena die zich om het kruis vastklampt. Je zag haar aan de
onderkant: intens emotionele scene.
Wat is er wel over? Profeten met rust gelaten; minder fout gevonden in Franse revolutie. Om de put
heen zien we allemaal profeten uit het oude testament (Daniel, Jesaja, Mozes, David, Jeremia,
Zacharias). Wat hebben deze met de kruisiging te doen? Ze hebben allemaal tekstrollen in hun hand.
Elke profeet heeft bijbelboek; waarin hun woord staat. Elke keer wordt er een tekst gezocht die
volgens Christenen een aankondiging is voor de kruisiging van Christus. Deze voorchristelijke
profeten konden hier geen weet van hebben, maar in het christelijke denken waren zij al door God
geïnspireerd om de dood van C aan te zien komen.
We zien eerst Mozes. Krachtig type! Enorme gespleten baard, groot en krachtig type. We zien een
echte karakterkop. In zijn tekst staan ‘en de gehele menigte van kinderen Iraëls zal het lam slachten in
de avond’ – Exodus 12:6.
Dan zien we koning David. Om hem heen zien we harpjes, David speelde harp. Zijn tekst is ‘zij
hebben mijn handen en voeten doorstoken; al mijn botten zijn te tellen’ (hoe iemand gemarteld werd).
Ook hij heeft een stevige kop en een fors lichaam.
,We zien Jesaja met een kale kop. Een karakterkop, wat ouder, rimpels, kaal (!) en een lange baard.
Hij houdt het boek vast alsof hij gespierd is. Zijn tekst gaat over een lam dat geslacht gaat worden en
zijn eigenaars volgt. Riem zit lekker goed vast!
Jeremia en zijn klaagliederen. Het is een jonger gezicht maar erg portretmatig. Hij houdt het boek
overtuigend vast.
Daniel, heeft ergens in de tekst gezegd dat er ergens een gezalfde zal komen, een christus. Ook een
andere kop. Erg gevarieerd. De profeten verschillen allemaal van elkaar!
Tot slot zien we Zacharia. ‘En zij hebben mijn loon gewogen als 30 zilverlingen’. Judas krijgt ook
zilverlingen voor het verraden van Jezus. Baard, mantel.
Oude testament vooruitwijzing van nieuwe testament. De manier waarop dit soort koppen je aankijken
is toch heel anders dan kunst in de middeleeuwen. Dit kom je niet tegen op middeleeuwse kathedraal:
Veel realistischer, ze kijken je echt aan. Er is een wil om ze realistisch te maken: uit het leven
gegrepen. Naast realiteit in de koppen ook in de draperieën. Laten enorme dynamiek zen, de
houdingen, de handen. Een verrassende sprong vooruit in de beeldhouwkunst. Ook in de engelen zien
we emoties terug. Een boek van verschillende gezichtsuitdrukkingen. Haast theatraal aangezet om dat
verdriet uit te beelden (in gezichtsuitdrukking).
Polychromie is versleten; reconstructie geprobeerd, oorspronkelijk was het door de kleurcontrasten
nog leesbaarder.
18e eeuw: huisje op kloosterhof. Er is een kerk met grafkapel. Had ook een portaal, door Claus Sluter!
Was rijker gedecoreerd waarschijnlijk. Dubbele deur met trumeau: madonna en kind erop. Aan
weerszijden figuren, eronder consoles waar figuren de anderen dragen.
Op de trumeau dus madonna met kind: 1355 – 1406. Levendige draperie, met contact tussen moeder
en kind. Levendig gemaakt.
Aan de linkerkant: twee aanbiddende figuren (in aanbidding van Madonna + kind). Dit zijn hertog
Philips de Stoute gepresenteerd oor Johannes de Doper. Dit is iemand die goed gelooft. Heilige vraagt
voorspraak bij Maria en Christus: als je sterft zorgt heilige dat jouw ziel betere behandeling krijgt dan
wanneer je geen voorspraak hebt gehad van die heilige.
Aan de andere kant zien we Margaretha van Vlaanderen door Catherina van Alexandrië gepresenteerd.
De figuren zijn nogal gemutileerd; polsjes kapot, gezicht kapot. In de revolutie zijn er mensen op los
gaan slaan en zo is dat verloren gegaan. Zal decoratie op hebben gezeten.
Achter entree zat de kerk. In koor van kerk moest grafmonument van hertog komen. Is gemaakt, maar
in Franse Revolutie uitgehaald en verkocht. Wel grotendeels bewaard gebleven: niet meer alleen voor
kleine groep; maar in museum voor iedereen. Graf van Philips de Stoute, van albast – 1381 – 1410.
Steen gecombineerd met albast. Lichaam is beschilderd, met engelen; heel realistisch! Eronder: in
soort gotisch bouwwerk staan kleine figuren; monnik figuren, met grote kappen, worden Pleurence
genoemd. Zijn weners van het graf. Moeten droevenis vertonen van de dood van Philip. Stoet van
figuren gemaakt, helemaal rondom. Sommige kap over gezicht, andere maken flauwe grappen (neus
dicht). Gemaakt door Claus Sluter, Claus Werver overgenomen toen Sluter doodging, zijn neef.
De pleurence; zware mantels; karakteristieke koppen.
Waar is Margaretha? Die wilde zich met haar vader en moeder laten begraven in Lille, maar dit graf
bestaat niet meer. Wel plaatje van: driepersoons graf: vader moeder en dochter.
In kerk stond altaar. Gemaakt door Jacob de Baerze: Retabel van de Crucifix, 1390 – 1399. Je ziet
veel gotische structuren, veel poppetjes en veel goud.
Wat is hier uitgebeeld?
,In het midden: kruisiging van Christus: complete scene (itt tot op put; alleen kruis en maria). Hier
heleboel figuren en andere kruizen. Vergezeld met aanbidding door drie koningen en graflegging van
christus. Dit is houtsculptuur; gemaakt in zuidelijke Nederlanden. Wel nog popperig. Wat Sluter
maakte bij put en graf was wel heel anders; shock van het nieuwe. Dit is meer stereotype, wel van
goede kwaliteit.
Sculpturale altaar had vleugels die open konden. Aan buitenkant daarvan waren schilderingen;
Melchior Broederlam; 1394 – 1399. Een van de eerste schilderingen in Nederlanden! Gemaakt voor
hof: rekeningen: Dus weten wie dit heeft gemaakt. Scenes gemaakt die te maken hebben met jeugd
van christus. Zijn annunciatie en visitatie; daarnaast presentatie in tempel en vlucht naar Egypte.
Voorbeeld van beste wat te vinden is; is immers opdracht van hertogelijk paar. Artistiek vermogen
eind 14e eeuw in onze gebieden.
Landschap, maar wel goude achtergrond (toch nog wel byzantijnse/goude traditie). Veel aandacht voor
architectuur: zie visitatie gebouw! Gaat complexe decoratie niet uit de weg: koepel gemaakt, gotische
decoraties; je kijkt in gebouw weer naar achteren. Dit was bijzonder ambitieus voor de 14 e eeuw:
perspectief nog niet uitgevonden. Mooie figuren, mooi draperie: beste wat toen te vinden was!
Bij presentatie: je lijkt in koorpartij van kerk te kijken; is zeshoekig, complexe vorm. Hier nog
uitgebreider landschap; vlucht naar Egypte is uitgebeeld.
Bijzonder dat we weten hoe de schilderkunst zich ontwikkelde in dit gebied. Hadden mensen
kennis van ontwikkelingen in Italië in de 14e eeuw? Waarschijnlijk meer contact geweest dan wij
weten – Noordelingen voorbeelden gezien van kunst uit Italië in 14 e eeuw. Kunst daar ook steeds
naturalistischer.
Waarschijnlijk voorbeelden gezien van Italianen: Simone Martini (werk hiervan) was in hof aanwezig,
weten we. We kennen hier geen geschiedschrijving van, maar je voelt dat hier ontwikkeling heeft
plaatsgevonden om in 1 keer op dit niveau op het toneel te verschijnen. Interessante kwestie voor
kunsthistorici om dit te begrijpen.
Johan Maelwael en Henri Bellechose: Crucifix en het martelaarschap van St-Denis: 1415 – 1416.
Ook hierdoor krijgen we een beeld van het kunnen van dat moment. Erg rijk, in grote mate
verwantschap met hetgeen zich in Italië in de 14e eeuw heeft ontwikkeld. Dingen van enorm hoge
kwaliteit gemaakt in Chartreuse de Champol (Maelwael daar ook gevonden). Wie waren deze figuren
die daar werkten?
Veel geïmporteerde kunstenaars uit Nederlanden naar Champol, Dijon. Overbrengen van NL
kunstenaars naar Dijon gebeurde veel. Hierdoor weten we dat niveau van kunst hoog lag.
Conclusie: Import van de beste kunstenaars uit de Nederlanden heeft hier plaatsgevonden; sommigen
hadden al voor Margaretha’s vader gewerkt; hadden dus al rol bij Vlaamse hof. Wat betreft hun
voorgeschiedenis tasten we in het duister. Was er al eerdere schilderkunst? Het zijn de eersten die we
kennen bij naam. Er is in onze gebieden geen Vasari geweest die de geschiedenis vanaf eind 13 e eeuw
beschreven heeft.
Dijon was tijdscapsule, ook al is het hier kapotgemaakt. Hertogelijk niveau, hof opdrachtgever: beste
ernaartoe gehaald en relatief oke bewaard. In noorden heel veel verloren gegaan: beeldenstorm 16 e
eeuw + latere 15e eeuwse kunst was van zo’n niveau, wat ervoor zorgde dat veel kunst vervangen
werd. Stagneren is oude kunst bewaren, maar succes volgende generatie was nadelig voor 14 e eeuwse
kunst.
In Italie is Vasari geweest en hij heeft de traditie beschreven. Hij schreef in midden 16 e eeuw; wist niet
hoe alles precies was gelopen in 14e eeuw, ook dingen die anders zijn dan hij uitlegd, maar in
algemeenheid geweldig. Omdat hij in 16e eeuw is begonnen met kunstgeschiedenis beschrijven,
, beginnen we in Italie al in de 13e eeuw. Namen zijn beschreven en het is duidelijk om te weten wie
van wie les heeft gekregen. Daar zijn ook wel veel dingen kapot maar lang niet zo veel als bij ons.
Philips de Stoute sterft in 1404, wordt opgevolgd door Jan zonder Vrees, zijn zoon. In 1419 tijdens
vredesoverleg met de kroonprins van Frankrijk vermoord op brug waar ze elkaar zouden ontmoeten.
Hij werd bijgezet in de Chartreuse de Champmol met zijn vrouw (Margaretha van Beieren – uit
Nederlanden). Zij bracht als erfenis Zeeland, Holland en Henegouwen in. Een vergelijkbaar graf,
pleurence eronder. Sommige motieven worden letterlijk overgenomen van Sluter en Werver.
De opvolger daarna was Philips de Goede. Hij had ontzettend veel titels en hij heeft lang geregeerd.
Deze kwamen allemaal bij hem terecht door allemaal huwelijken (Luxemburg, Noord NL, Calais).
Zijn gebeid was dus ook aanzienlijk groter dan het gebied van zijn grootvader; wel twee losse
gebieden. Hij had Vlaanderen en Brabant! In Vlaanderen waren Brugge (haven) en Gent (textiel)
ontzettend belangrijke steden. In Brabant Antwerpen, Brussel, Mechelen , ’S Hertogenbosch en Breda.
Ook Noord-Frankrijk was toen heel machtig. Hij had dus een essentieel gebied van Europa in handen.
Knooppunt van handel met Engeland, Middellandse Zeegebieden, etc. ‘le grand duc du ponent’.
Philip de Goede resideerde vooral in de Nederlanden: Brugge, Brussel en Rijssel (Lille). Hij wordt
echt een vorst van de Nederlanden. Bourgondische vorst in Nederlanden. Wordt een Nederlandse
vorst. Hij doet iets belangrijks voor de Europese aristocratie, namelijk hij maakt zich los van de
Engelse koning en sticht de ridderorde van de Guldenvlies. Het is de meest prestigieuze ridderorde van
Europa. Belangrijke edelen bij elkaar gebracht. Het was tegelijkertijd ook een raad, en bedoeld om het
diverse rijk binding te geven (alle edelen gezamenlijk ridderlijk doel: voor welke dingen strijden;
kruistochten?). Op 10 Januari 1430 werd dit gesticht. Hij was hier net getrouwd met zijn derde vrouw
Isabella van Portugal (status richting iberische kant uitbreiden).
Juist in dit huwelijk komen we voor het eerst iemand tegen die belangrijk is, namelijk schilder Jan van
Eyck. Voordat ze gingen trouwen reisden mensen af naar hof om te kijken of er geen prinses was waar
hij mee kon trouwen; prinses moest gewogen worden en schilder meegestuurd! Jan van Eyck. Hij reist
mee om portretten te maken van de prinses. Deze portretten werden naar de hertog in de Nederlanden
gezonden. We weten door deze missie dat Jan van Eyck een positie heeft gekregen aan het hof van
Philip de Goede.
Jan van Eyck
Jan van Eyck, man met de rode muts, 1433. Op lijst: als ich kan. Wat betekent dat? Het uiterste van
mijn vermogen gevend: zo ver ik kan. Motto kunstenaar die uiterste wil geven in zijn kunst. Of het een
zelfportret is weten we niet, maar kan zeker. Generatie ervoor komen net namen op, nu komen ook
gezicht tevoorschijn. Muts mooi, intens rood, maar hiernaast kijkt iemand ons heel intens aan.
Baardgroei van dag oud weergegeven op gezicht. Neus, belichting onderkant. Overtuigingskracht van
menselijk gelaat, anders dan eeuwen hiervoor.
Zijn belangrijkste werk: Hubert en Jan van Eyck: Gents Altaar 1432 ‘het lams God’. Op 6 mei
1432 opgesteld in St. Bavo voor doop van Joos van Philips de Goede en Isabella van Portugal. Kan dat
kern altaar opdracht was van hof, maar geen bewijzen voor. Hing in gildezaal van stadshuis. Wat het
meest waarschijnlijk is, is dat het eerst een gilde opdracht is geweest en dat een belangrijk figuur,
Joost Feit, dit heeft gekocht en er een stuk voor zijn privékapel heeft laten maken. Tegenwoordig staat
het op een andere plek in de kerk.
Voorkant van het altaarstuk als het dicht is; Joost Feit en zijn vrouw in biddende houding, biddend
naar wat zich achter luik zit. Daar ook Johannes de Doper en Johannes de Evangelist. De stichters zijn
aanwezig, donorportretten heet dit. We zien hier ook annunciatie afgebeeld, speelt zich af in kamer.
Vensters erachter: je kijkt in 15e eeuwse stad! Daarboven profeten en profetessen met teksten over het
lam.
De voorkant van het altaarstuk als het dicht is is de sobere kant, doordeweeks. Op de vieringen gaat
het open. Monochroom, sober. Daarboven in kleur; toch bescheidener dan de open kant. Huiselijk.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through EFT, credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying this summary from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller martha56. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy this summary for R185,49. You're not tied to anything after your purchase.
