Channel met videos van die onderwerpe beskikbaar :
https://youtu.be/Ho4jGUF1N-M?si=PtvCf1Ugrg1FaVhT
LEWENSWETENSKAPPE – VRAESTEL 1
Eksamenriglyne (gebruik terwyl jy leer) :
VOORTPLANTING IN DIERE
Diversiteit van ▪ Die rol van die volgende voortplantingstategiee by diere om
voorplanting- voortplantingsukses in verskillende omgewings te verhoog (gebruik
strategiee toepaslike voorbeelde)
- Uitwendige en inwendige bevrugting
- Ovipaar, ovovivipaar en vivipaar
- Amniotiese eier
- Prekosiele en altrisiele ontwikkeling
- Ouersorg
MENSLIKE VOORTPLANTING
Inleiding ▪ Hersiening van die skematiese oorsig van die menslike lewensiklus om
die rol van meiose, mitose en bevrugting doen
Bou van die manlike ▪ Bou van die manlike voortplantingstelsel, deur diagram te gebruik
voortplantingstelsel ▪ Funksies van die testis, epididimis, vas deferens, semenvesikel,
prostaatklier, Cowper se klier, penis en die ureta
Bou van die vroulike ▪ Bou van die vroulike voortplantingstelsel, deur n diagram te gebruik
voortplantingstelsel ▪ Funksies van die ovariums, fallopiusbuise, uterus uitgevoer met die
endometrium, serviks, vagina met sy eksterne opening en die vulva
▪ Bou van die ovarium, gebruik n diagram, wat die primere follikels, die
graafse follikel en corpus lutem toon
Puberteit ▪ Belangrikste veranderinge wat by manlike eienskappe voorkom tydens
puberteit onder die invloed van testosteroon
▪ Belangrikste veranderinge wat voorkom by vroulike eienskappe tydens
puberteit onder die invloed van estrogeen
Gametogenese ▪ Vorming van gamete (gametogenese) deur meiose
- Manlike gamete deur spermatogenese gevorm
- Vroulike gamete deur oogenese gevorm
▪ Spermatogenese
- Onder die invloed van testosteroon
- Ondergaan diploiede selle in die saadbuisies/seminale buisies/tubules
in die testes meiose
- Om haploiede spermselle te vorm
▪ Bou van n sperm, deur van n diagram gebruik te maak
▪ Funksies van die dele van m spermsel (akrosoom, kop met haploiede
nukleus, middelstuk/nek met mitochondria en n stert)
▪ Oögenese
- Diploiede selle in die ovarium ondergaan mitose
1
, - Om talle follikels te vorm
- Sodra puberteit begin
- En onder die invloed van FSH
- Vergroot een sel binne ‘n follikel en ondergaan meiose
- Van die vier selle wat gevorm word, oorleef slegs een om n volwasse,
haploiede ovum te vorm
- Dit vind in n maandlike siklus plaas
▪ Bou van n ovum, deur van n diagram gebruik te maak
▪ Funksies van die verskillende dele van die ovum (jellielaag, haploiede
nukleus, sitoplasma)
Menstruele siklus ▪ Die menstruele siklus sluit die uterus en ovariale siklus in
▪ Gebeure in die ovariele siklus
- Ontwikkeling van die graafse follikel
- Ovulasie
- Vorming van die corpus luteum
▪ Gebeure in die uteriene siklus
- Veranderinge wat in die dikte van die endometrium plaasvind
- Menstruasie
▪ Hormonale beheer van die menstruele siklus (ovariale en uteriene
siklusse) met verwysing na die werking van FSH, estrogeen, LH en
progesteroon
▪ Negatiewe-terugkoppelingsmeganisme waarby FSH en progesteroon
betrokke is om die produksie van ovums te beheer
Bevrugting en ▪ Definisie van kopulasie en bevrugting
ontwikkeling van ▪ Proses van bevrugting
sigoot tot blastosist ▪ Ontwikkeling van sigoot na embrio (morula en blastula/blastosist) na
fetus
Inplanting, gestasie ▪ Definisie van inplanting
en die rol van die ▪ Die rol van estrogeen en progesteroon in die handhawing van
plasenta swangerskap
▪ Struktuur van die ontwikkelende fetus in die uterus, met gebruik van
diagram
▪ Funksies van die volgende dele
- Chorion en chorioniese villi
- Amnion, amnionholte en amnionvloeistof
- Naelstring (insluitend naelstringslagaar-/arterie en naelstringaar-/vene)
- Plasenta
REAKSIE OM DIE OMGEWING (MENSE)
Inleiding ▪ Die senuweestelsel (waar senuwees betrokke is) en endokriene stelsel
(waar hormone betrokke is) as twee komponente wat ons help om op die
omgewing te reageer
Menslike ▪ Die noodsaaklikheid van n senuweestelsel by mense
2
,senuweestelsel - Reaksie op stimuli (stimuli kan uitwendig en inwendig wees)
- Koordinasie van die verskillende aktiwiteite van die liggaam
Sentrale ▪ Die brein en rugmurg word deur meningisse(vlies wat brein omring)
senuweestelsel (SSS) beskerm
▪ Ligging en funksies van die volgende dele
Brein
- Serebrum
- Serebellum
- Corpus callosum
- Medulla oblongata
Rugmurg
Perifere senuwee ▪ Ligging en funksies van die perifere senuweestelsel (kraniale en
stelsel rugmurgsenuwees)
Outonome ▪ Ligging en funksies van die outonome senuweestelsel (simpatiese en
senuweestelsel parasimpatiese afdelings)
Bou en funksionering ▪ Senuwees stuur en dra seine na en van alle dele van die liggaam en
van n senuwee bestaan uit neurone (sensoriese en motoriese)
▪ Funksies van sensoriese en motoriese neurone
▪ Bou en funksies van die dele van sensoriese en motoriese neurone,
gebruik diagramme : nukleus , selligaam , sitoplasme , mielienskede ,
akson en dendriete
Die eenvoudige ▪ Definisie van n refleksieaksie en n refleksboog
refleksboog ▪ Bou van n refleksboog en noem funksies van elke deel, gebruik diagram:
reseptor, sensoriese neuron, dorsale wortel van rugmurgsenuwee,
rugmurg, interneuron, motoriese neuron, ventral wortel van
rugmurgsenuwee, effektor
▪ Die funksionering van n eenvoudige refleksaksie deur n voorbeeld te
gebruik
▪ Die belangrikheid van n refleksaksie
▪ Die belangrikheid van sinapse
Afwykings van die ▪ Oorsake en simptome van die volgende afwykings van die
SSS senuweestelsel :
- Alzheimer se siekte
- Veelvuldige sklerose
Reseptore ▪ Funksie van reseptore, neurone en effektore om op die omgewing te
reageer
▪ Die liggaam reageer op n verskeidenheid stimuli, soos lig, klank,
aanraking, temperatuur, druk, pyn, en chemikaliee (smaak en reuk)
▪ (Geen struktuur en name is nodig nie, behalwe die name van die
reseptore in die oog en oor)
Menslike oog ▪ Bou en funksies van die dele van die menslike oor, gebruik diagram
▪ Bonukulere visie en die belangrikheid daarvan
▪ Die verandering wat in die menslike oog by elk van die volgende
3
, plaasvind, gebruik diagramme
- Akkommodasie
- Pupilmeganisme
▪ Die aard en behandeling van die volgende visuele defekte, gebruik
diagramme
- Bysiendheid
- Versiendheid
- Astigmatisme
- Karakte
Menslike oor ▪ Bou van die menslike oor en die funksies van die verskillende dele,
gebruik n diagram
▪ Funksionering van die menslike oor tydens
- Gehoor (sluit die rol van die orgaan van corti in, sonder besonderhede
van die bou daarvan)
- Balans (sluit die rol van makulae en kristae in, sonder besonderhede van
die bou daarvan)
▪ Oorsaak en behandeling van die volgende gehoordefekte
- Middeloorinfeksie (die gebruik van dreineringspypiues ‘grommets’)
- Doofheid (die gebruik van gehoorapparate en kogleere inplantings)
ENDOKRIENE STELSEL EN HOMEOSTASE
Endokriene stelsel ▪ Verskille tussen n endokriene en eksoskriene klier
▪ Definisie van n hormoon
▪ Ligging van elk van die volgende kliere, deur n diagram te gebruik,
die hormone wat hulle sekreteer asook die funksies van elke
hormoon
- Hipotalamus (ADH)
- Pituitere/Hipofise ( GH, TSH, FSH, LH, prolaktien)
- Tiroiedklier (tiroksien)
- Eilandjies van Langerhans in die pankreas (insulien en glukagon)
- Byniere (adrenalien, aldosteroon)
- Ovarium (estrogeen, progesteroon)
- Testis (testosteroon)
Homeostase : inleiding ▪ Homeostase as die proses van die handhawing van n konstante,
interne omgewing binne perke, ongeag interne en eksterne
veranderinge wat plaasvind
▪ Die toestande binne in selle is afhanklik van die toestande binne in
die interne omgewing (weefselvloeistof)
▪ Faktore soos koolstofdioksied, glukose, sout-en waterkonsentrasie,
temperatuur en pH moet constant in die interne omgewing
(weefselvloeistof) gehou word
Homeostase : negatiewe ▪ Negatiewe terugkoppelingsmeganisme wat elk van die volgende in
terugkoppelings- die liggaam beheer
4
