Dit is een uitgebreide samenvatting van Filosofie uit de opleiding Orthopedagogie, waarbij zowel het boek, de powerpoints als lesnotities in verwerkt zijn. Het bevat zowel oefenvragen als schema's en afbeeldingen.
Filosofie
Inhoud:
Hoofdstuk 1: De oorsprong van de filosofie............................................................................................6
1.1 Inleiding:.......................................................................................................................................6
1.1.1 Het begrip filosofie:...............................................................................................................6
1.1.2 Oorsprong van de filosofie:....................................................................................................6
1.1.3 De westerse filosofie:.............................................................................................................6
1.2 Omschrijving en indeling van de filosofie:....................................................................................7
1.2.1 Onderscheid tussen wetenschap en filosofie:........................................................................7
1.2.2 Drie grote vragen en domeinen:............................................................................................7
1.2.3 Het huis van de filosofie:........................................................................................................8
1.3 De pre-socratische filosofen:........................................................................................................9
1.3.1 Thales van Milete:..................................................................................................................9
1.3.2 Anaximander van Milete (Thales’ leerling):...........................................................................9
1.3.3 Pythagoras:............................................................................................................................9
1.3.4 Parmenides: het eeuwige zijn................................................................................................9
1.3.5 Herakleitos:..........................................................................................................................10
1.3.6 Democritos:.........................................................................................................................10
1.4 Voorbeeldvragen........................................................................................................................10
Hoofdstuk 2: Socrates en de sofisten....................................................................................................11
2.1 De sofisten..................................................................................................................................11
2.1.1 Rondtrekkende leraars.........................................................................................................11
2.1.2 Protagoras: De mens is de maat..........................................................................................11
2.1.3 Kritiek van Plato op de sofisten............................................................................................11
2.2 Socrates......................................................................................................................................12
2.2.1. Socrates, de ‘horzel’............................................................................................................12
2.2.2 De Socratische gespreksvoering...........................................................................................12
2.2.3 Mensbeeld...........................................................................................................................13
2.3 Thema: Waarheid.......................................................................................................................14
2.3.1 De ‘dictatuur’ van het relativisme........................................................................................14
2.3.2 Kinderen van Apate..............................................................................................................15
2.3.3 Universalisme, relativisme en waarachtigheid.....................................................................15
2.4 Voorbeeldvragen........................................................................................................................16
1
, 2.5 Samengevat................................................................................................................................17
Hoofdstuk 3: De grot van Plato – De aard van de werkelijkheid...........................................................18
3.1 Situering......................................................................................................................................18
3.1.1 Achtergrond:........................................................................................................................18
3.1.2 De School van Athene:.........................................................................................................18
3.2 Zijn en schijn...............................................................................................................................19
3.2.1 De wereld van de vormen:...................................................................................................19
3.3 Kennisleer en ethiek...................................................................................................................21
3.3.1 Drie soorten van weten:......................................................................................................21
3.3.2 Ethiek: “Het goede kennen is het goede doen”...................................................................21
3.4 Mensbeeld en politiek................................................................................................................22
3.4.1 Menner en paarden: visie op de menselijke ‘ziel’................................................................22
3.4.2 Mensbeeld en politieke utopie:...........................................................................................22
3.5 De aard van de werkelijkheid......................................................................................................23
3.5.1 Nietzsche: “Christendom is platonisme van het volk”..........................................................23
3.6 Voorbeeldvragen........................................................................................................................24
Hoofdstuk 4: De teleologie van Aristoteles...........................................................................................25
4.1 Situering......................................................................................................................................25
4.1.1: Aristoteles...........................................................................................................................25
4.2 Hilomorfisme: De vorm zit ‘in’ de dingen...................................................................................26
4.2.1 De vorm in de dingen...........................................................................................................26
4.2.2 De teleologische visie: entelechie........................................................................................26
4.2.3 Trapsgewijze opbouw van de natuur:..................................................................................27
4.3 Ethica: Deugdenleer....................................................................................................................28
4.3.1 Eudaimonia:.........................................................................................................................28
4.3.2 Ethische en intellectuele deugden:......................................................................................28
4.3.3 Deugdenleer: De weg van het midden.................................................................................28
4.3.4 Het begrip ‘Catharsis’:..........................................................................................................29
4.4 Politiek: De mens is een politiek dier..........................................................................................29
4.5 Thema: Over doel en zingeving...................................................................................................30
4.5.1 Winnie de Poeh: Waarom zoemen de bijen?.......................................................................30
4.5.2 Doelgerichtheid en zinloosheid in onze tijd:........................................................................30
4.6 Voorbeeldvragen........................................................................................................................31
Hoofdstuk 5: De tuin van Epicurus........................................................................................................32
5.1 Situering......................................................................................................................................32
5.2 Het Epicurisme............................................................................................................................32
2
, 5.2.1 Epicurus:..............................................................................................................................32
5.2.2 Kosmologie: Materialisme...................................................................................................33
5.2.3 Levenskunst:........................................................................................................................33
5.3 Verdieping...................................................................................................................................34
5.3.1 Verhaal van koning Midas:...................................................................................................34
5.3.2 Quality of life:......................................................................................................................34
5.3.3 “Ken jezelf”: leef verborgen:................................................................................................35
5.3 Voorbeeldvragen........................................................................................................................35
Hoofdstuk 6: De Stoïcijnen en het lot...................................................................................................36
6.1 Situering......................................................................................................................................36
6.2 Het stoïcisme..............................................................................................................................36
6.2.1 Kosmologie: Pantheïsme......................................................................................................36
6.2.2 Alles is bepaald, het lot bepaalt:..........................................................................................37
6.2.3 Levenskunst:........................................................................................................................37
6.3 Vrijheid.......................................................................................................................................38
6.3.1 Handelingsvrijheid en wilsvrijheid:......................................................................................38
6.3.2 Vrijheid en verantwoordelijkheid:........................................................................................39
6.3.3 Spinoza en Libet omtrent vrije wil:.......................................................................................39
6.3.4 Het liberalisme:....................................................................................................................40
6.3.5 Epicurus vs de stoïcijnen:.....................................................................................................40
6.4 Ken jezelf....................................................................................................................................40
6.5 Vragen over vrijheid en geluk.....................................................................................................41
6.5.1 Vragen over geluk:...............................................................................................................41
6.5.2 Vragen over vrijheid:............................................................................................................41
Verwerkingsvragen...........................................................................................................................42
Hoofdstuk 7: Michel de Montaigne, kind van de renaissance..............................................................43
7.1 De renaissance of wedergeboorte van de oudheid....................................................................43
7.1.1 Economische groei en nieuwe ontdekkingen:......................................................................43
7.1.2 Nieuw wereldbeeld:.............................................................................................................43
7.1.3 Nieuw mensbeeld:...............................................................................................................43
7.2 Michel de Montaigne..................................................................................................................45
7.2.1 De essays:............................................................................................................................45
7.2.2 De Montaigne als troost voor het gevoel van onvolkomenheid:..........................................45
7.3 “Ken jezelf”: Ik ben een mens en niets menselijks is mij vreemd...............................................46
7.3.1 Identiteit:.............................................................................................................................46
Hoofdstuk 8: Rationalisme, empirisme en de wetenschappelijke revolutie..........................................47
3
, 8.1 Situering......................................................................................................................................47
8.2 Descartes....................................................................................................................................47
8.2.1 Methodische twijfel:............................................................................................................47
8.1.2 Cartesiaans dualisme:..........................................................................................................48
8.3 Spinoza........................................................................................................................................48
8.3.1 Theologisch-politiek traktaat:..............................................................................................48
8.3.2 Ethica:..................................................................................................................................48
8.4 Locke...........................................................................................................................................49
8.4.1 Wat is ervaring?...................................................................................................................49
8.4.2 Sociaal-contract theorie:......................................................................................................49
8.5 Hume..........................................................................................................................................50
8.5.1 Het inductieprobleem:.........................................................................................................50
8.5.2 De vork van Hume:...............................................................................................................50
8.5.3 Ethiek: kloof tussen zijn en behoren: de “is-ought fallacy”..................................................50
8.6 Vragen over wetenschap:...........................................................................................................51
8.6.1. Demarcatiecriteria:.............................................................................................................51
8.6.2. Paradigma en paradigma-shift:...........................................................................................51
8.7. Samenvatting: van Descartes tot Hume.....................................................................................52
Hoofdstuk 9: Copernicaanse wending van Kant, een rationele ethiek en nieuw maatschappijmodel. .53
9.1 Situering......................................................................................................................................53
9.1.1 Wie was Kant?.....................................................................................................................53
9.1.2 Inhoud hoofdstuk:................................................................................................................53
9.2 De copernicaanse wending van Kant..........................................................................................54
9.2.1 Zuivere en praktische rede:..................................................................................................54
9.2.2 De copernicaanse wending van Kant:..................................................................................54
9.2.3 Het metafoor van de gekleurde bril.....................................................................................55
9.3 Kant – intentie en geweten of Bentham – gevolg en nut............................................................55
Inleiding: Het trammetafoor.........................................................................................................55
9.3.1 Kant’s plichtsethiek:.............................................................................................................55
9.3.2 Benthams utilitarisme:.........................................................................................................56
9.4 De waarde van de verlichting......................................................................................................56
9.5 Ken jezelf: De sluier der onwetendheid......................................................................................57
9.6 Verwerkingsvragen.....................................................................................................................57
Hoofdstuk 10: Schopenhauer en de wil tot leven.................................................................................58
10.1 Voorspel op de Romantiek: Rousseau.......................................................................................58
10.1.1 Jean Jacques Rousseau:.....................................................................................................58
4
, 10.1.2 Emile: boek over opvoeding:..............................................................................................58
10.2 Schopenhauer...........................................................................................................................59
10.2.1 Arthur Schopenhauer:.......................................................................................................59
10.2.2 De wereld als wil en voorstelling:.......................................................................................59
10.2.3 Het leven is lijden en pessimisme:.....................................................................................60
10.2.4 Uitwegen uit het lijden:.....................................................................................................60
10.3 Thema: De Romantiek..............................................................................................................61
10.4 Ken jezelf: Sentir la vie..............................................................................................................61
10.5 Voorbeeldvragen......................................................................................................................62
Hoofdstuk 12: Levinas en Arendt – alteriteit en pluraliteit...................................................................63
Inleiding: Filosofie van de 20e eeuw..................................................................................................63
12.1 Het appel van Levinas...............................................................................................................64
12.1.1 Situering:............................................................................................................................64
12.1.2 Levinas en het gelaat van de ander:...................................................................................64
12.1.3 Van appel tot effectieve hulp:............................................................................................65
12.4 De zorgethiek:.......................................................................................................................65
12.2 Hannah Arendt en het belang van pluraliteit............................................................................66
12.2.1 Situering:............................................................................................................................66
12.2.2 Totalitarisme:.....................................................................................................................66
12.2.3 De menselijke conditie:......................................................................................................66
12.2.4 De banaliteit van het kwaad:.............................................................................................67
12.3 De aard van de mens: Hobbes - Rousseau................................................................................68
12.3.1 Mensen zijn wolven voor elkaar:.......................................................................................68
12.3.2 De mens is van nature goed:..............................................................................................68
12.4 UBUNTU, Levinas en Arendt.....................................................................................................68
12.5 Ken jezelf: Heinz dilemma.........................................................................................................69
Verwerkingsvragen...........................................................................................................................70
5
,Hoofdstuk 1: De oorsprong van de filosofie
1.1 Inleiding:
1.1.1 Het begrip filosofie:
Etymologie: Filein + Sophia
Filein= houden van
Sophia= Griekse godin vd wijsheid (altijd vrouw vrouwelijke intuïtie= waarheid zonder denken)
1.1.2 Oorsprong van de filosofie:
Visie 1: Zo oud als de mens zelf, iedereen stelt zich filosofische vragen.
Volgens Plato: filosofie begint met verwondering
Visie 2: Ontstaan in een bepaalde periode en binnen bepaalde cultuur
a) Westerse filosofie: 6e eeuw V.C. rond de Egeïsche Zee (samenkomst +culturen)
b) Oosterse filosofie: 6e eeuw V.C.
India:
- Upanishaden= filosofische reflecties “wie ben ik?”
- Mahavira + Boeddha= levenswijze in vraag stellen “Wat is lijden, hoe ontkom ik eraan?”
China:
- Confucius= sociale filosofie
- Taoïsme= de eenheid van de tegenstellingen Jin en Jang= alles is voortdurend in
verandering in een geheel.
1.1.3 De westerse filosofie:
Ontstaan van de westerse filosofie:
= overgang van mythos naar logos
‘primitievere’ mensen dachten via mythes, gebaseerd op goden (niet filosofisch)
Natuur niet meer verklaren door goden maar door de natuur zelf. Meer belang van bewijzen,
minder denken in beelden van goden.
Mythes uit de westerse filosofie:
1) De zondeval:
- Wat? De zonde van Adam en Eva
6
, Ze aten van de vruchten van de boom van kennis van goed en kwaad en werden verdreven uit
het aards paradijs.
- Betekenis?
We maken een onderscheid tussen goed en kwaad (oordelen). De mens is door de kennis van
goed en kwaad gevallen uit het continue van de natuur, we ervaren psychisch lijden. Dit
ervaren dieren niet.
2) Odysseus en de sirenen:
- Wat? Op de terugvaart van Odysseus naar huis hadden de zeemannen was in hun oren om
niet verleid te worden door sirenen.
- Betekenis? Leren omgaan met verlangens en uitdagingen en deze overwinnen om zo tot bij
jezelf te komen.
1.2 Omschrijving en indeling van de filosofie:
Wat is filosofie nu eigenlijk?
Iets tussen de wetenschap en religie.
1.2.1 Onderscheid tussen wetenschap en filosofie:
Wetenschap:
Domein: het objectieve, meetbare en waarneembare
Stelt de vraag “hoe?”
Kan alles verklaren met fenomenen, maar niet van het achterliggende (nominale)
Vb: onderzoek naar wat geluk is (= hoeveelheid serotonine), maar niet het diepere.
Filosofie:
Domein: zin, waarde, bewustzijn
Stelt de vraag “Wat?”
Dingen in vraag stellen, voorbij de zintuigen en het verstand gaan.
1.2.2 Drie grote vragen en domeinen:
De 3 vragen van Kant:
1) Wat kan ik weten?
2) Wat moet ik doen?
3) Wat mag ik hopen?
Kan teruggebracht worden tot 1 vraag: “Wat is de mens?”
Stopt bij het antwoord: “Om gelukkig te zijn.”
Indeling van Ferry:
1) Kennis (objectieve feiten)
2) Ethiek
3) Wijsheid (omgaan met het leven)
Elke vraag heeft te maken met 1/3 domeinen.
7
, 1.2.3 Het huis van de filosofie:
= Indeling vd filosofie volgens de soort vragen dat men stelt.
Ontologische vragen= dat wat is (het zijnde)
Vragen naar de ‘drie waarden’ van Plato= goed, waar en schoon
1: Ontologische vragen (Het zijnde)
3 grote domeinen:
1) Kosmologie= Leer van de kosmos “Wat is de natuur?”
2) Metafysica= Achterliggende structuur vd werkelijkheid (= ontologie)
3) Antropologie= Leer van de mens “Wie ben ik?”
2: De drie grote waarden van Plato
1) Het ware
- Epistemologie= Wat is waar en wat is niet waar?
- Logica= Houdt zich bezig met redeneren (Vb: Alle mensen zijn sterfelijk, Socrates is een mens)
- Wetenschapsfilosofie= Verschil tussen wetenschap en pseudowetenschap maken.
- Taalfilosofie= Wat is taal?
2) Het goede en de rechtvaardigheid
- Ethiek= onderzoekt het goede
- Sociale en politieke filosofie= De rechtvaardigheid van de maatschappij
- Rechtsfilosofie= Aard van recht en verhouding tot de ethiek
3) Het schone
Esthetica= Wat is mooi?
8
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through EFT, credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying this summary from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller matteodhuyvetter. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy this summary for R157,95. You're not tied to anything after your purchase.
