Hoe dui ons rigting aan? Die toepassing van
• Rigting - algemene rigting van een kenmerk na 'n ander, ook bekend as 'windrigtings'. kaartvaardighede en -tegnieke Wat is skaal?
• Kompaspunte - verdeel in kardinale punte en hooftussenpunte. • Kaarte – vervaardig op verskillende skale.
• Tussenpunte - noord noord oos (NNO), oos noord oos (ONO), oos suid oos (OSO), suid • Verwantskap tussen kaart en grond verskillend getoon.
suid oos (SSO), suid suid wes (SSW), wes suid wes (WSW), wes noord wes • Woordskaal: Kaartafstand en grondafstand geskryf - verkorte
(WNW), en noord noordwes (NNW). eenhede.
• Peiling - meer akkurate manier om rigting aan te dui, gemeet kloksgewys vanaf noord • Verteenwoordigende breuk: Teller verteenwoordig kaartafstand,
by 0° deur 'n volle sirkel tot 360. noemer verteenwoordig ekwivalente grondafstand.
• Verhoudingskaal: Kaartafstand relatief tot ekwivalente
grondafstand.
Wat is ware noord? • Lynskaal: Verhouding tussen kaart en ekwivalente grondafstand
E1: op skaalstaaf.
• Bestaan uit noordpool op aarde se • Kaartskaal laat omskakeling na grondafstande toe.
oppervlak. Kaartvaardighede • Skale - vergelyk vir klein en groot skaal kaarte.
• Ontmoet alle meridiane of lengtelyne.
(A)
Hoe bereken jy afstand en area?
Wat is magnetiese noord? • Onderskei tussen reguit en geboë lynafstande.
• Gebruik topografiese kaarte en ortofotokaarte vir afstandberekening.
• Die aarde tree op soos 'n magneet met 'n bolvormige magneetveld.
• Skakel kaartafstande om na grondafstande voor berekening.
• Magnetiese pole beweeg naby ware pole as gevolg van magnetiese kragte.
• Skakel km2 en m2 oppervlakte na hektaar (ha).
• Magnetiese noorde, geleë in die noorde van Kanada, wys na kompas.
• Herlei km2 na hektaar deur met 100 te vermenigvuldig en m2 na hektaar
• Magnetiese noord skuif oos of wes van ware noord.
deur 10 000 te deel.
Wat is magnetiese deklinasie Wat is die verband tussen kontoere
en hoe word dit bereken? en deursnee?
• Hoek tussen ware noord en magnetiese noord. • Kontoere - lyne wat gelyke hoogte plekke bo seevlak verbind.
• Wissel van plek tot plek en jaar tot jaar. • Met reëlmatige hoogte-intervalle geteken.
• Kaarte toon magnetiese deklinasie en jaarlikse • Vertikale afstand tussen opeenvolgende kontoere - gelyk aan kontoerinterval.
verandering. • Spasiëring tussen kontoerlyne - bepaal deur grond se vertikale steilheid; dui helling - landvorm aan.
• Magnetiese peiling = ware peiling + magnetiese deklinasie. • Beste gesien in vryhand-deursnee vir algemene landvorm-indruk.
• Ware peiling = magnetiese peiling - magnetiese deklinasie • Kenmerke sluit in wyd gespasieer, nou gespasieer, eweredig gespasieer, gegroepeer, wyd dan nou
en nou dan wyd.
GR12 GEO K1-K4 Breinkaart Via Afrika Kopiereg © www.summariessa.co.za (DO NOT COPY)
, Wat is ruitneteverwysing?
• Oorsig oor geografiese koördinaatstelsel:
• Bepaal presiese ligging van die aarde se kenmerke.
• Sluit breedtegraad noord of suid van die ewenaar en lengtegraad
oos of wes van Greenwich-meridiaan in.
• Suid-Afrika se ligging word as suid en oos aangedui, met elke
graad onderverdeel in 6 min en 6 sekondes.
• Onderafdelings -grade in 60 min en minute in 60 sek.
Kaart en foto interpretasie
• Gebaseer op fisiese kenmerkontleding/kaartwerktegnieke.
• Ondersteun deur klimaat, geomorfologie, nedersettings,
ekonomiese kennis.
E1: • Vereis waarneming van onderlinge verwantskappe.
Kaartvaardighede
(B) Wat weet jy reeds van kaarte?
• Visuele voorstellings van natuurlike/gekonstrueerde kenmerke.
• Skaalmodelle van werklikheid.
• Beeld geografiese voorwerpe uit - paaie, dorpe, spoorlyne, riviere.
• Toon punte, lyne, oppervlaktes en ruimte.
• Gebruik verskillende kleure vir spesifieke voorwerpe.
• Vertoon hoeveelhede soos beboude area digthede,
Hoe gebruik jy kaarte en ander kontoerwaardes en intervalle.
grafiese voorstellings?
Hoe lees en ontleed jy fisiese en
• Kommunikeer temas deur simbole.
• Vertoon drukstelsels, fronte, kuslaagtepunte, trôe, rûe, geboude kenmerke?
drukgradiënte, lugbeweging, middelbreedtegraad en tropiese • Kaart- en foto-interpretasievaardighede:
siklone, en weerstoestande. • Nie deur boeke geleer nie.
• Kaarte - verbeter met wind, reënval, temperatuur grafieke. • Bemeestering deur gereelde oefening.
GR12 GEO K1-K4 Breinkaart Via Afrika Kopiereg © www.summariessa.co.za (DO NOT COPY)
, Wat is intersigbaarheid? Wat is gradiënt? Die Suid-Afrikaanse
• Vermoë om kenmerke vanaf spesifieke punte te sien. • Definieer die helling se steilheid. 1:50 000 topografiese kaarte
• Dit is noodsaaklik om te identifiseer watter plekke van 'n • Meet helling.
ander af gesien kan word. • Klassifikasie van kaarte:
• Bepaling van intersigbaarheid - ondersoek van kontoere. • Gebaseer op projeksies, doel, skaal en
• Intersigbare punte - dié met geen hoër terrein tussen
Hoe bereken jy inligtingsinhoud.
gradiënt? • Topografiese kaarte: gedetailleerde,
hulle nie.
akkurate, vereenvoudig - aarde se
• Konvekse hellings dui op die sigbaarheid van die kruin oppervlakkenmerke.
vanaf die voet. • Druk verhouding tussen vertikale en horisontale
• Kenmerke sluit in reliëf, dreinering,
• Konkawe hellings dui op kruin- en voetintersigbaarheid. afstand uit.
plantegroei en geboue
• Gebruik STYGING:STREKKING-verhouding.
• Kaartverwysings lys kenmerke en
• Eenhede van meting - meter.
Wat is vertikale vergroting? ooreenstemmende tekens.
• Bereken gradiënt tussen bopunt en voet van • Vertoon geografiese sone en
• Dwarssnitkonstruksie vanaf 1:50 000 Topografiese helling. koördinaatrooster.
kaart: • Horisontale afstand tussen punthoogtes is 2,1 cm • Tweedimensionele voorstellings van die
• Handhaaf horisontale skaal. op 'n 1:2 000 kaart. omgewing.
• Vertikale vergroting – duidelike hoogtevariasies. Wat is die konvensionele
• Bereken - verdeling van vertikale/horisontale skale. kaarttekens-en simbole?
• Druk beide skale as verteenwoordigende breuke uit.
E2: Topografiese • Topografiese kaartinterpretasie:
kaarte • Definieer oppervlakkenmerke deur simbole of
Hoe teken jy dwarssnitte tekens te gebruik.
vanaf 1:50 000 kaarte? • Kaarte dra boodskap oor deur simbole - gesien
as taal.
• Aanbeveel om landvorme van die kant af Wat is landvorme en hoe word dit op 'n • Verstaan simbole - noodsaaklik vir
te bekyk. interpretasie.
topografiese kaart herken?
• Heuwels sigbaar teen lug in velde.
• Dwarssnitte/profiele geteken met • Fisiese kenmerke van die aarde se oppervlak – wissel
kontoerlyne en hoogte-leidrade. van grootskaal tot kleinskaal. Wat is kontoere en landvorme?
• Let op na hoogtes, hellings, waterlope en • Gevorm deur verwering, erosie, afsetting en
• Kaarte: Tweedimensionele voorstellings.
kenmerke voor geprofileerde plaattektoniek.
• Toon derde dimensie: hoogte.
lyntekening. • Kontoerlyne identifiseer landvorme. • Metodes: punthoogtes, hoogtekenmerke,
• Skryf kontoerwaardes op papier bo • Noodsaaklik vir topografiese kaart interpretasie. trigonometriese stasis, kontoere.
geprofileerde lyn neer.
GR12 GEO K1-K4 Breinkaart Via Afrika Kopiereg © www.summariessa.co.za (DO NOT COPY)
, E4: Ondersoek 'n seleksie van satellietbeelde E3: Interpretasie van
• Onderskei deur ruimtelike en spektrale resolusie. vertikale lugfoto's
• Grootte van deel van aarde wat vasgelê is; area herbesoek frekwensie. • Opname van spesifieke areas op
• Meteosat: Lae resolusie 1 km pixel beeld wat gebruik word vir weervoorspelling. Sluit 12 bande en 30 minute spesifieke tye.
herbesoek interval in. • Wys voorwerpe soos hulle in die
• Landsat: 15m pixel beeld wat gebruik word vir grondbedekking klassifikasie en verandering. 7 bande, 16-dae werklikheid voorkom.
herbesoek interval. Enkelbeeldgrootte: 185 km x 170 km. • Makliker om te lees as kaarte.
• Worldview 2: Hoë-resolusie beeld wat gebruik word vir sekuriteit, verdediging, stedelike beplanning en • Maak waarneming van
rampskademonitering. voorwerpveranderinge oor tyd
moontlik.
• Interpretasie van algemene patrone tot
detail.
E3: Lugfoto's en • Gebruik bekende om onbekende te
identifiseer.
ortofotokaarte • Gebruik 5 herkenningselemente: vorm,
patroon, grootte, tekstuur, skaduwee
E4: Geografiese en toon.
Inligtingstelsels (GIS) (A)
Wat is ortofotokaarte
en hul identifiserende
kenmerke?
Vergelyking van 'n ortofotokaart
• Vertikale lugfoto's verwys na presiese
met 'n topografiese kaart x:y-koördinate.
• Getrou aan skaal - akkurate afstand-,
• Topografiese kaarte en ortofoto's het unieke eienskappe. area- en hoekmetings.
• Gebruik saam vir landvorm-identifikasie. • Sluit skaal, plekname, kontoerlyne,
• Ortofoto vs topografiese kaartvergelyking: punthoogtes, trigonometriese stasies,
• Oriënteer ortofotokaart t.o.v topografiese kaart. breedtegraad en lengtegraad in.
• Identifiseer algemene kenmerke: natuurlik, infrastruktuur, geboue, • Alle ortofotokaarte - skaal 1:100 000.
grondgebruik. • Gebruik herkenningselemente vir
• Identifiseer ooreenstemmende kenmerke op beide kaarte. kenmerk-identifikasie.
• Identifiseer nuutgeboude kenmerke of landskapveranderinge.
GR12 GEO K1-K4 Breinkaart Via Afrika Kopiereg © www.summariessa.co.za (DO NOT COPY)
, Vektor- en rasterdata E4: GIS-konsepte
• GIS-databergingoorsig: Stoor geografiese afmetings van die aarde se kenmerke, asook attribuutdata. Wat is afstandswaarneming?
• Gebruik vektordata en rasterdatastrukture.
• Vektordata: Stel puntkenmerke deur nodusse voor. • Versamel inligting oor die aarde se land- en
• Lineêre kenmerke word deur reguit lyne voorgestel. seeoppervlaktes.
• Eindpunte vorm 'n area (veelhoek). • Laat geograwe toe om gebiede sonder fisiese
• Kenmerke se eienskappe word in 'n databasis gestoor. kontak na te vors.
• Rasterdata: Area word onderverdeel in roosterselle, elk met 'n numeriese waarde wat 'n spesifieke • Geklassifiseer in aktiewe en passiewe stelsels.
kenmerk verteenwoordig.
E4: Geografiese
Inligtingstelsels (GIS)
(B)
Wat is resolusie?
• Vermoë van
afstandswaarnemingsensor - Skep
skerp, duidelike beelde.
• GIS Tegnologie Oorsig: Ruimtelike en attribuutdata • Tipes: spektrale en ruimtelike resolusie.
• Data: Groepe van georganiseerde feite en inligting. • Spektrale resolusie: Bespeur inligting
• Interpretasie: Menslike of rekenaarinterpretasie word vereis. oor verskeie spektrale bande.
• Tipes data: Ruimtelike data en attribuutdata. • Ruimtelike resolusie: Definieer die
• Ruimtelike data: Vorm en posisie van geografiese kenmerke. hoeveelheid detail wat in 'n beeld
• Attribuutdata: Inligting oor ruimtelike kenmerke van kenmerke. bespeur word.
• Eienskappe kan kwalitatief of kwantitatief wees. • Resolusie in die Aarde se oppervlak: Lae
• Voorbeelde: Nie-ruimtelike data soos foto's. resolusie beeld groter gedeeltes uit,
maar minder kenmerke. Hoë en baie
• GIS-programme: Gebruik ruimtelike data, posisionele data, skandeerbare kaarte en digitale lug- en
hoë resolusie beeld kleiner gedeeltes
satellietbeelde.
uit, maar meer kenmerke.
GR12 GEO K1-K4 Breinkaart Via Afrika Kopiereg © www.summariessa.co.za (DO NOT COPY)
, Wat is datamanipulasie? Data-integrasie Datastandaardisering, die deel van
• GIS-datamanipulasieprosedures: • Kombineer ruimtelike en kenmerkdata van data en die beveiliging van data
• Verandering van kaartprojeksies. alle invoerlae.
• Omskakeling van data vanaf raster- en • Fasiliteer komplekse ruimtelike vrae. Datastandaardisering
vektorformate. • Kombineer verskillende datalae vir • GIS-tegnologie is nou 'n integrale deel van
• Interpolering tussen punte. realistiese, volledige antwoorde. besigheids- en organisatoriese
• Integrasie van datalae. inligtingsinfrastruktuur.
• Die skep van buffers. • Integrasievermoëns - moontlik om verskillende
• Die skep van modelle. datastelle vir breër prentjie te deel.
• Uitvoer van statistiese ontledings. • Integrasie onthul verwantskappe, patrone en
E4: Geografiese skakels wat nie in een datastel sigbaar is nie.
• GIS moet nuttige inligtingsprodukte produseer
Buffer Inligtingstelsels en konsekwente data-integriteit-infrastruktuur
verskaf.
• Identifiseer sones op verskillende afstande van (GIS) (C)
geografiese kenmerke.
• Oop GIS-stelsel vergemaklik geografiese
datadeling, integrasie tussen GIS-tegnologieë en
• Voorbeeld: Plant bome nader as 5m van nie-GIS-toepassings.
dreineringskanale.
• Oplossing: Skuif fabrieksligging om oorvleueling met
woongebied te vermy. Die deel van data
• Vroeë GIS het gefokus op individuele projekte en die deel van data.
Bevraagtekening • Vandag se GIS integreer en deel ruimtelike en nie-ruimtelike data
Statistiese ontleding vir beter besluitneming.
• GIS virnavraag
Geografiese Inligtingstelsel: • Die meeste GIS-produkte – direk gelees en getransformeer met
• GIS-data-analise-oorsig: minimale tydsvertraging a.g.v oop interoperabiliteit en nuwe
• Laat navraag doen vir eenvoudige en
komplekse geografiese vrae.
• Gebruik inherente posisie- en tegnologie.
kenmerkinligting vir
• Wys oplossings grafies. kenmerkskepping.
• Voorbeeld: Identifisering van struike • Help met data-ondersoek en Data sekuriteit
op sanderige gronde. bykomende inligting-identifikasie. • Sensitiewe data vir kommersiële, persoonlike of nasionale
• Vergelyk plantegroeidatalaag met • Sluit klimaatdatagemiddeldes, veiligheid.
gronddatalaag. ruimtelike neigings en patrone in. • Toegang beperk tot gemagtigde organisasies/persone.
• Datasekuriteit behels magtigingskodes.
• Onbeperkte gedeeltes van dieselfde datastel toeganklik vir
algemene gebruikers.
GR12 GEO K1-K4 Breinkaart Via Afrika Kopiereg © www.summariessa.co.za (DO NOT COPY)
, E5: Wat is tematiese kaarte? E4: Toepassing van GIS-tegnieke
• Atlas Oorsig: Wie gebruik GIS?
• Boek-formaat versameling van kaarte.
• Fasiliteer data-navrae, analise, kartering,
• Toon ruimtelike inligting op verskillende skale. modellering, visualisering en vertoon.
• Toon ruimtelike verspreiding van spesifieke • Bedien diverse gebruikers - ruimtelike inligting
geografiese temas. en produkte.
• Sluit nie-ruimtelike inligting soos diagramme, • Toepaslik in verskeie dissiplines.
grafieke, tabelle in.
• Gebruiksvoorbeelde sluit in landbou, bosbou,
polisie, medisyne, argeologie, verdediging,
Hoe ondersoek ons tematiese kaarte? stadsbeplanning.
• Tematiese kaarte-oorsig:
• Kwalitatief of kwantitatief. E4: Geografiese Hoe word GIS gebruik?
• Kaartsleutel bevat algemene simbole. Inligtingstelsels (GIS) • Grondinligtingstelsel (LIS): Word gebruik
• Unieke kleure toegeken aan kenmerke. om geografiese kwessies te identifiseer.
• Eiesoortige kleure - waardekategorieë/klasintervalle. (D) • Fasiliteitsbestuurstelsel (FMS): Word
gebruik vir die bestuur van fasiliteite.
E5: Die gebruik van • Omgewingsinligtingstelsel (EIS): Word
Waarom vergelyk ons inligting van
atlasse gebruik om omgewingstoestande te
verskillende kaarte? identifiseer.
• Tematiese kaarte - illustreer mineraalverspreiding, • Boerdery-inligtingstelsel (FIS): Word
gebruik vir die identifisering van
hulpbrongebruik en industriële ontwikkeling.
landboupraktyke.
• Verskaf antwoorde op Geografie se Vier Groot Idees. Ontwikkel 'n papier GIS • Herkenning van stedelike hitte-eilande:
• Veelvuldige kaarte word dikwels benodig vir
Gebruik infrarooi band vir
spesifieke vrae. • Vertoon ruimtelike data deur lae wat enkele
nagwaarneming en
• Ongelyke bevolkingsverspreiding wat toegeskryf temas/kenmerke verteenwoordig.
temperatuurverskilherkenning.
word aan klimaat, beskikbaarheid van hulpbronne, • Koppel elke ruimtelike voorwerp met individuele
eienskappe. • Vloedopsporing en -monitering: Gebruik
ekonomiese prosesse, beskikbaarheid van water en
satellietbeelde vir vinnige reënvalskatting
regeringsbeleid. • Laat data manipulasie, integrasie/navrae toe.
en vloedomvangbepaling.
• Ondersoek stedelike/landelike bevolking, klimaat, • Onderrig van GIS op papier vir nie-rekenaaraktiwiteite.
• Ruimtelike databestuur: Verskaf
riviere/damme, landbou, minerale, infrastruktuur en • Gebruik topografiese kaarte met kleurgroepe wat doeltreffende gereedskap vir ruimtelike
politieke inligting. hoofkenmerke verteenwoordig. analise en visualisering.
GR12 GEO K1-K4 Breinkaart Via Afrika Kopiereg © www.summariessa.co.za (DO NOT COPY)
,
,
,
