Kwartaal 1
WEEK 1-5
Hoofstuk 1:Ontwikkeling van die self in die samelewing
1. Lewensvaardigheid wat nodig is om aan tepas by verandering as deel van ‘n gesonde
leefstyl keuse: Identifiseer, assesseer en bestuur van stres.
Wat is stres?
Stres is wat ons ervaar in situasies wat as moeilik, uitdagend en soms vreesaanjaend
ervaar word. Dit is wanneer ons voel ons kan nie ‘n situasie hanteer nie.
Wat is goeie stres?
Stres wat jou gereed maak vir aksie gee jou adrenalien en energie. Bv. Wanneer jy voor in
die klas staan en praat. Dit is vir ‘n kort tydjie en jy kan dalk swetende hande ervaar en droë
mond of skoenlappers op jou maag.
Wat is slegte stres?
Indien stres meer is as wat jy kan hanteer, is dit ongesond. Jy mag siek ongelukkig of
depressief raak. Jy is nie instaat om jou take te doen so goed as wat jy kan nie. Jy sal
hoofpyne kry of nie kan slaap nie.
Wat is ‘n stressor?
‘n Stressor is enige iets, ‘n gebeurtenis of ‘n persoon wat stres veroorsaak. Dit is dinge wat
stres aktiveer.
Simptomes van stres:
- Korttermyn effekte/gevolge:Vinnige asemhanling, vinnige hartklop/droë mond,
sweterig hande/nek spanning/skoenlappers op jou maag
- Lang termyn effekte/gevolge: Hoë bloedddruk, hoofpyne, maagsere, alergieë,ens.
Tipe stressors:
- fisies: veroorsaak deur fisiese beserings, seksuele misbruik, agv geweld.
- omgewing: veroorsaak deur faktore soos ekstreme weer of besoedeling .
- Persoonlikheid: Sommige mense is meer geneig tot stres as ander
- Sosiaal: veroorsaak deur mense rondom jou, groepsdruk
- Emosioneel: veroorsaak deur jou emosies, bv. probleme in verhoudings
Wat is belangrik om stres te hanteer/bestuur?
Jou liggaam produseer kortisol en adrenalien. Dit is 2 streshormone. Kortisol is die
hormoon wat geproduseer word tydens vrees en manifisteer in angstigheid.
Adrenalien is die hormoon wat die liggaam voorberei om te fisies te reageer op
gevaar/bedreiging.
Indien jy nie daarin slaag om stres te hanteer nie kan jou liggaam te veel van hierdie
hormone produseer . Die stres beskadig dan jou liggaam en verander in chroniese siektes
soos hoë bloeddruk.
1 Gr 12
Saamgestel deur C. Van Staden en vertaal deur C.J. Croucamp
, Faktore wat kan lei tot stres in die werkplek:
- Swak bestuur of swak beplanning deur bestuurders.
- Vaardigheidstekort van ander werkers.
- Swak werksverhoudings tussen bestuur en werknemers.
- Swak wersverhoudings tussen werknemers
- Swak/slegte werksomgewing
- Werknemers wat nie instaat is om die werk te doen nie.
- Jaloesie
- Autokrasie deur bestuur
- Take wat veeleisend is
- Slegte houding van seniors (geen ondersteuning)
- Swak werkshulpbronne om werk na behore te doen.
- Swak werksetiek by werkers
- Te min personeel
- Swak voordele
- Lae salarisse
Hoe om stres te bestuur : Gedrag tegnieke , strategie en voorbeelde van watter wyse
stres bestuur kan word.
- Meditasie is een van die natuurlike manier om stres te ontlaai. Eenvoudige asemhalings
oefeninge kan baie daartoe bydra om stres te verlig. Meditasie help die brein kalmeer.
- Oefening en gesonde voedsel. Eet gesonde kos en oefen tenminste 3 keer ‘n week.
- Vermy hoë kaffeien inname wat angstigheid en geirriteerdheid kan verhoog.
- Moenie onwettige dwelms, alkohol en tabak gebruik nie.
- Leer ontspanningsoefeninge (abdominale asemhaling en spier ontspannings tegnieke)
- Ontwikkel beslistheids vaardighede. Bv. Stel gevoelens om ‘n ordentlike, ferme manier-
nie aggressief of passief nie. ( Ek voel kwaad/woedend as jy op my skree. Hou op so
skree) Oefen situasies wat stress veroorsaak: neem spraak klasse, as situasies waar jy
voor in klas moet praat jou angstig maak.
- Leer praktiese en effektiewe bestuurs-/hanteringsvaardighede.
- Verminder negatiewe praatjies oor jouself. Daag negatiewe gedagtes uit met
alternatiewe positiewe of neutral gedagtes. Byvoorbeeld: ”My lewe sal nooit verbeter
nie” na “Ek voel dalk nou hopeloos , maar my lewe sal beter word.”
- Leer om goed te voel oor ‘n goeie werk gedoen eerder as om perfeksionisme te verwag
van jouself en ander.
- Neem ‘n breuk van stresvolle situasies. Aktiwiteite soos musiek , geselsies met jou
vriende, teken, skryf, tyd saam met jou troeteldier kan stres verminder
- Bou ‘n netwerk van vriende wat jou sal help om stres op ‘n positiewe manier te hanteer.
- ‘n Stresjoernaal kan jou help om gereelde stressors in jou lewe te identifiseer en te help
om dit te hanteer.Hou elke keer as jy gestres voel ‘n joernaal. Indien jy dit doen sal jy
patrone kan raaksien en identifiseer.
- Analiseer jou stres:
Wat veroorsaak jou stress?
Hoe voel jy fisies en emosioneel?
Hoe reageer jy?
Wat het jy gedoen om jouself beter te laat voel?
2 Gr 12
Saamgestel deur C. Van Staden en vertaal deur C.J. Croucamp
, - Nie alle stres kan vermy word nie en dit is nie gesond om ‘n situasie te vermy wat
aangespreek moet word nie. Jy sal verbaas wees hoeveel stressors jy kan elimineer.
- Ken jou limiet en hou daarby. Of dit in jou persoonlike of professionele lewe is.Moenie
nog verantwoordelikhede aanvaar indien jy naby die bereiking van jou doelwitte is nie.
Om meer aan te vat as dit wat jy kan hanteer sal verseker bydra tot ‘n resep van stres
en uitbranding.
- Vermy mense wat jou laat stres; verander die verhouding wat vir jou stres veroorsaak.
Vermy die persoon of spandeer minder tyd saam.
- Beplan; neem beheer van jou omgewing. Skakel die TV af as die nuus jou gespanne
maak. As verkeer jou gespanne maak, vermy dit.
- Maak ‘n doen-lysie – onderskei tussen moet doen en kan doen.
2. Vaardighede wat nodig is om aan te pas by verandering as deel van ‘n gesonde
leefstylekeuse:
1.Konflik-oplossingsvaardighede
KONSEP VERDUIDELIKING
Konflik Wanneer daar verskille is, teenoorgestelde
sienings,magsstryd tussen twee persone.
Interpersoonlike konflik Gebeur tussen mense
Intrapersoonlike konflik Gebeur binne in jouself
Konflik-oplossingsvaardighede
1. Wees oortuigend: moenie aggressief raak nie, maar stel jou probleem duidelik en
verduidelik watter van jou regte word geignoreer of oortree.
2. Gebruik ek-stellings:Laat die ander persoon weet hoe jy voel en reageer op die probleem
deur gebruik te maak van ek-stellings : Ek voel dat jy my nie verstaan nie,wanneer…..
3. Hou jou gevoelens onder beheer: Hou jou gevoelens onder beheer sodat jy nie die
persoon fisies en emosioneel seer maak nie, bv. praat en moenie skree nie.
4. Moenie oordeel/ beskuldig nie: Probeer om nie die ander persoon te blameer nie.
Aanvaar die konflik en hanteer dit.
5. Aanvaar kompromie: Kry ‘n middeweg wat nie tot voordeel ‘n sekere party is nie, maar
deur almal aan vaar word.
6. Beweeg aan: Moenie na vorige konflikte verwys nie.
7. Kalmeer voordat jy uiting gee aan jou gevoelens: Wees in beheer van jouself.
8. Herken en erken die ander persoon se siening al stem jy nie saam nie. AGREE TO
DISAGREE!
9. Respekteer die ander persoon: Indien jy toon dat jy die ander persoon respekteer sal dit
bydra tot die probleemoplossings.
10. Wees bereid om vrede te maak en oplossings te vind: Om konflik te onderhou is ‘n
negatiewe manier om dit te hanteer.
3 Gr 12
Saamgestel deur C. Van Staden en vertaal deur C.J. Croucamp
, 3. Lewensvaardigede wat nodig is om aan tepas by verandering as deel van ‘n gesonde
lewensstyl keuses : Inisieer, bou en onderhou positiewe verhoudings en die
belangrikheid van kommunikasie
Inisieer,bou en onderhou van verhoudings
Positiewe kommunikasie lei tot positiewe verhoudings. Ons vermoë om te kommunikeer
met ander bepaal die sukses van ons verhouding met ander. Kommunikasie gaan oor die
begrip om ander te verstaan en ons gevoelens, geloof en houding te kommunikeer na die
ander persoon.
Hoe inisieer(begin), behou vriende en bou ek verhoudings?
- Inisieer verhoudings:Jy gaan op ‘n nuwe plek wees volgende jaar. Jy mag dalk
niemand ken nie. Dit sal dus van jou afhang om vriendskappe te bou. ‘n Goeie begin is
om seker te maak jy hoor die persoon se naam. Vra uit oor hul name en miskien ook die
betekenis daarvan. Dan vra jul uit oor hulself , want mense hou daarvan om oor hulself
te praat.
• Jy kan ook ‘n gesprek begin met ‘n neutrael onderwerp as die persoon skaam is.
Probeer die persoon se naam onthou, sodat die persoon volgende keer as jy sy naam
onthou spesiaal sal voel omdat jy dit onthou.
• Wees bereid om iets van jouself ook te deel, moenie die heeltyd oor jouself praat nie.
Vermy om groot te praat. Mense hou nie daarvan nie.
• Hou by met die nuutste nuus en onderwerpe waaroor mense praat. Indien mense agter
kom dat jy ingelig is, sal hul dit geniet om met jou te praat.
Karakter en vaardighede van positiewe verhoudings
Goeie verhoudings help ons deur moeilike tye in ons lewens. Die vorm en onderhouding
van goeie verhoudings kom nie maklik nie. Jy moet kyk vir kwaliteite en vaardighede en
karaktertrekke in ‘n persoon met wie jy ‘n verhouding bou. Watter kwaliteit,vaardighede en
karaktertrekke trek jou aan?
• Vaardighede wat • Vermoë om te kommunikeer
benodig word deur ‘n • Vermoë om te luister
goeie kommunikeerder. • Simpatie / empatie
• Om nie te verwag dat almal dieselfde siening
het as jy nie.
• Karaktertrekke en • Vermoë om te gee en te neem
kwaliteite • Onselfsugtigheid
• Wedersydse respek
• Verdraagsaamheid
• Omgee/ondersteuning
• Respek vir ander en die werk wat hul doen.
• Kan saam werk in ‘n span
• Verstaan hoe ander dink
• Vermoë om jouself te wees
4 Gr 12
Saamgestel deur C. Van Staden en vertaal deur C.J. Croucamp
