4.3 Forensische Orthopedagogiek – Samenvatting literatuur week 4
Onderwerp: Ervaringen van een orthopedagoog bij nazorg detentie projecten van
(jong)volwassenen met een lvb
Literatuur:
• Handboek Forensische Orthopedagogiek, deel III: H38, 39, 41, 43 t/m 47 en 51
• Boek Uithuisgeplaatste jeugdigen: H16 en H17
• Boek Gevoel is explosief materiaal: H5
Doen a.d.h.v. van deze literatuur:
• Bekijken docu De kinderen van Ruinerwold aflevering 3, 4 en extra aflevering
• Individueel beantwoorden vragen n.a.v. de docu en literatuur (zie format)
Doelstellingen blok 4.3:
- heb je kennis van de meest gebruikte theoretische modellen in het forensische werkveld over
ontstaan en instandhouding van grensoverschrijdend en strafbaar gedrag;
- weet je wat er wordt verstaan onder kindermishandeling en heb je kennis van de prevalentie van
mishandeling, de risicofactoren voor plegers, de gevolgen voor slachtoffers en effectieve behandeling
(voor daders en slachtoffers);
- heb je kennis van de ontwikkelingspaden van veelplegers en ken je risicofactoren voor delinquentie,
heb je zicht op de gevolgen voor persoonlijkheidsontwikkeling en psychopathologie en ken je
effectieve behandelmethoden voor antisociaal gedrag;
- heb je kennis van de risicofactoren voor verslaving, de comorbiditeit met stoornissen, effectieve
behandelingen en ken je de relatie met emotieregulatie- en impulscontroleproblematiek;
- heb je (waar van toepassing) kennis van diversiteit in prevalentie en behandeling van forensische
klachten.
Uitwerking:
Handboek Forensische Orthopedagogiek
H38 Behandeling bij mensen met een licht verstandelijke beperking
Kernpunten =
• Diagnostiek bij (vermoeden van) LVB is belangrijk omdat er vaak sprake is van een
disharmonisch ontwikkelingsprofiel.
• Het netwerk is voor mensen met LVB van groot belang.
• Het aantal bewezen effectieve interventies voor mensen met LVB is klein.
Behandelen van gedrag, motivatie, gedachten, rekening houdende met de LVB DOOR bestaande
disfunctionele gedrag/motivatie/cognities veranderen of nieuwe gedrags- en denkalternatieven
aanleren.
Drie soorten interventies voor mensen met een LVB:
1. Behandeling die geschikt zijn voor gemiddeld begaafde mensen die ook, soms met kleine
aanpassingen, geschikt zijn voor mensen met LVB. Voorbeeld: motiverende gespreksvoering
2. Behandelingen die geschikt zijn voor gemiddeld begaafde mensen en die aangepast zijn om
te gebruiken bij mensen met een LVB. Voorbeeld: samen stevig staan.
3. Behandelingen die speciaal ontwikkeld zijn voor mensen met LVB. Voorbeeld: sterker dan
de kick = gericht op problematisch middelengebruik en in interventie gewerkt aan afbouw
1
, gebruik → deze interventie is gebaseerd op zelfdeterminantietheorie en MVG.
In de zelfdeterminantietheorie wordt onderscheid gemaakt in:
- Gecontroleerde motivatie; komt tot stand door opgelegde consequenties
(straffen/belonen), of door gevoelens van externe of interne druk (schuld, trots, angst).
→ gedragsverandering minimaal als de motivatie bestaat uit beloning/straffen.
- Autonome motivatie; als de persoon een activiteit uitvoert omdat de activiteit op
zichzelf leuk/interessant is of omdat de activiteit door hem of haar waardevol wordt
gevonden → de kans dat gedrag blijvend verandert en welzijn verbetert is hier het
grootst.
➔ MVG goed middel bij LVB om autonome motivatie op te roepen en te versterken
(niet altijd mogelijk vanwege zeer abstractievermogen vereist is).
Altijd dient er rekening gehouden te worden met de wijze van leren en de kenmerkende
gedragingen van mensen met een LVB (responsiviteit). Kenmerken die vaak bij hen voorkomen:
1. Vaak sprake van gebrekkige informatieverwerking (geheugen, begrip)
2. Vaak tekorten in regulerende functies (met name inhibitie, planning en aandacht)
3. Vaardigheidstekorten (probleemoplossend vermogen, zelfredzaamheid, sociale aanpassing,
het zich kunnen verplaatsen in de gedachtewereld van een ander).
4. Problemen met het generaliseren van kennis en vaardigheden.
➔ Dit heeft belangrijke consequenties voor de ontwikkeling en implementatie van
interventies bij mensen met LVB.
Algemene richtlijnen voor de (gedrags)behandeling van mensen met een LVB (heterogene groep)
Zes categorieën =
1) Uitgebreide diagnostiek = achterstand sociaal-emotionele, adaptieve en cognitieve
vaardigheden → Disharmonisch ontwikkelingsprofiel = dat de verschillende
ontwikkelingsgebieden van de persoon zich niet gelijkmatig ontwikkelen, zoals cognitief,
sociaal en emotioneel.
Door Disharmonisch ontwikkelingsprofiel is het alleen vaststellen totaal IQ niet voldoende)
→ Valkuil; overschatting (= beroep doen op vaardigheden die niet of nog onvoldoende
ontwikkeld zijn) of onderschatting (= geen beroep doen op vaardigheden die al wel
ontwikkeld zijn) het gevolg zijn in het dagelijkse leven. Overschatting groot wanneer niet
duidelijk is op welk emotioneel niveau een persoon met VB functioneert.
Disharmonisch ontwikkelingsprofiel maakt iemand (emotioneel) kwetsbaar voor ontstaan
psychische problematiek en/of moeilijk begrijpend gedrag → emotionele ontwikkeling
bepaalt in belangrijke mate de draagkracht van het dagelijkse leven.
2) Afstemmen van de communicatie = geringe woordenschat mensen met LVB, moeite
onthouden, verwerken van verbale communicatie en moeite met communicatie.
Aandacht voor vereenvoudigen van taalgebruik, controleren of de ze elkaar begrijpen,
gebruikt maken visuele ondersteuning (picto, poster) → Belangrijk om niveau van de
mondelinge en schriftelijke taal van een persoon met LVB te kennen.
Mensen met LVB functioneren op het eindniveau A-basis gebruiker (laagste taalniveau) dat
twee subniveaus kent; A1 en A2.
- A1: vertrouwde dagelijkse uitdrukkingen en basiszinnen, gericht op concrete behoeften,
begrijpen en gebruiken, zichzelf voorstellen, vragen stellen en beantwoorden over
persoonlijke gegevens, simpele wijze reageren (als ander langzaam en duidelijk praat).
2
, - A2: zinnen en regelmatig voorkomende uitdrukkingen begrijpen die verband houden met
zaken van direct belang (persoongsgegevens, familie, winkelen, plaatselijke geografie,
werk). Communiceren over alledaagse taken en in eenvoudige beantwoordingen spreken
zoals zichzelf, hobby, zichzelf, werk, gewenste toekomst.
- B (onafhankelijk gebruiker) en C (vaardig gebruiker) zijn vaak moeilijke mensen voor
iemand met LVB.
3) Concreet maken van de oefenstof = inzicht oorzaak-gevolg, vermogen om zichzelf te
verplaatsen in anderen is beperkt → Cognitieve en sociaal-emotionele vaardigheden zijn
minder goed ontwikkeld dus sluit aan op de belevingswereld van de persoon, oefenstof
zichtbaar maken, cliënten met LVB vooral handelend bezig zijn (oefenen i.p.v. praten).
4) Vereenvoudigen en structuren = Pas interventies pas toe als persoon voldoet aan de
ingangseisen van de betreffende interventie. Voorbeeld: trainen van (werk)geheugen,
zelfregulering, differentiëren van informatie (hoofd- en bijzaken). Hiermee rekening houden
door externe sturing te geven dan in reguliere behandelingen zoals meer structureren,
vereenvoudigen, informatie en oefenstof doseren, ordenen, tijd reserveren voor
behandeling.
5) Netwerk en generalisatie = vaak groeien ze op in ongunstige gezinssituaties, afwezigheid
netwerk, problematieken ouders, weinig kennis over LVB in netwerk (overschatting,
taalboodschappen niet goed begrijpen, verhoogde stress, moeite vaardigheden ergens
anders toe te passen). Daarom belangrijk om mensen uit netwerk betrekken bij interventie
netwerk vergroten/verstevigen EN aandacht besteden aan het vasthouden en generaliseren
van de vaardigheden die de persoon met LVB leert.
6) Veilige en positieve leeromgeving = belangrijk om persoon met LVB te motiveren en aan te
sluiten bij zijn/haar fase van motivatie, zelfvertrouwen vergroten, positieve consequenties
voor gewenst gedrag gebruiken, haalbare doelen stellen, vaardigheden stapsgewijs
vergroten, werkrelatie creëren (sensitief, geduld, oprecht, eerlijk). Let op: beperkte humor.
Specifieke richtlijnen voor behandeling van mensen met een LVB; richtlijnen voor specifieke
problemen zoals verslavingsgedrag en misbruik van alcohol en drugs.
Focus ligt op: Vergroten van motivatie om te stoppen of te minderen met het gebruik van
alcohol/drugs, Omgaan met hunkering (craving) en Eventueel terugval in gebruik.
Vereist = Professionals aanvullend geschoold zijn (herkennen van signalen alcohol- en drugs) en juiste
attitude als professional hebben ontwikkeld (niet-veroordelend reageren bij terugval).
Effectieve interventies voor mensen met LVB. Interventie = programmatisch en gestructureerd
geheel van methodische handelingen gericht op gedrags- of inzichtverandering.
- Interventies altijd maatwerk; afgestemd op unieke combinatie van kenmerken en
risicofactoren van een persoon en zijn/haar omgeving
- Rekening met cognitieve beperkingen, keerbaarheid, gedragsproblematiek,
risicofactoren, veiligheidsrisico’s, comorbiditeit, juridische omstandigheden
- Context speelt ook cruciale rol.
➔ Maatwerk (aanpassingen van interventie aan iemand specifieke situatie) kan een
onderzoek naar doelmatigheid en effectiviteit vaak in de weg staan, omdat in
effectonderzoek vaak uitgegaan wordt van min of meer gestandaardiseerde
uitvoering van interventies.
3
, Didden en Moonen; effectiviteit interventies voor mensen met LVB. Conclusie = interventies voor
deze groep groeit, maar lang niet alle interventies gedocumenteerd en uitgewerkt. DIT STAAT HET
WETENSCHAPPELIJKE ONDERZEOK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN INTERVENTIES NOG IN DE WEG.
- Probleem is dat veel interventies niet bekend is of niet op grond van gehanteerde
theoretisch concept of op basis van de uitvoering geschikt zijn voor personen met LVB
(IQ 50-70).
- Instapcriterium van bepaalde IQ-score wordt gehanteerd bij interventies
- Totale IQ-score is vaak geen goede weerspiegeling van de ware intelligentie
Dus, grote diversiteit qua mogelijkheden en vaardigheden van persoon met LVB (sommige, zoals
eerder besproken, kunnen wel profiteren van interventies met IQ score onder de 70 als
exclusiecriteria). Let op: als inclusiecriteria worden dan bepaalde vaardigheden benoemd
➔ Interventies niet geschikt voor LVB als ze gericht zijn op inzicht en waarbij de nadruk
ligt op verbale communicatie, zonder rekening te houden met de richtlijnen die
hierboven vermeld zijn.
➔ Interventies gericht op kind, jeugdige, gezin, professionals
➔ Effectief bewezen interventies uit databank = dappere kat, begeleiders in beeld (ook
andere goed onderbouwd maar nog niet bewezen effectief voor jeugdigen met LVB).
Probleem; veel interventies niet op context gericht TERWIJL veel problemen in en in relatie tot die
context ontstaan of in stand gehouden worden. Voorbeeld waar dit wel bij gebeurt; Grip op agressie.
Conclusie = in TOENEMENDE MATE interventies ontwikkeld voor kinderen (en hun gezinnen) en voor
volwassenen met LVB. Let op: aantal goed onderbouwd neemt toe maar effectief bewezen nog klein.
Veel interventies gericht op behandeling van verslaving, agressie, contact met poltie/justitie +
aandacht voor ontwikkeling van vaardigheden.
H39 (Licht) verstandelijke beperking, agressieproblematiek en interventies
Effectief en preventief handelen is belangrijk! Agressieproblematiek + negatieve consequenties van
agressie (contact politie, uitval op school, problemen thuis) komen vaak voor bij LVB. Kernpunten:
• Mensen met LVB hebben relatief meer risicofactoren die tot agressie kunnen leiden
• Diagnostiek dient zich niet alleen op individu, maar vooral ook op diens omgeving te richten.
• Behandeling dient ook gericht te zijn op sterke kanten van mensen met een LVB.
In NL bij LVB een IQ-bovengrens van 85 indien er ook sprake is van een gebrekkig sociaal
aanpassingsvermogen. Let op: IQ grens, definitie LVB/agressie zorgt dat het interpreteren van
onderzoeksresultaten niet eenvoudig is.
➔ Agressief gedrag komt vaak voor bij mensen met een (L)VB en dit heeft vaak
negatieve consequenties. Voorbeeld: contact politie en justitie, crisissituaties thuis,
leegroep, verhoogde kans gedwongen opname, schooluitval, separatie, off-label
gebruik van psychofarmaca = het toepassen van een geneesmiddel voor indicatie of
in een dosering waarvoor het geneesmiddel niet geregisterd werd. ‘
➔ Prevalentiecijfers voorkomen agressieproblemen bij LVB variëren
Definitie agressie = agressie is gedrag dat (potentieel) schade veroorzaakt bij een ander persoon of
een voorwerp. Verbale, fysieke agressie tegen personen/voorwerpen, reactieve (als reactie op
dreiging of provocatie) of proactieve agressie (instrumentele agressie, inzetten agressie om doel te
bereiken, planmatig waarbij emoties minder een rol spelen).
4
