SV De sociale ontwikkeling van het schoolkind HS: 1, 6, 7, 8, 10 - 12
Hoofdstuk 1. Het sociale ontwikkelingstraject
1. Inleiding
Geslaagde sociale ontwikkeling= as kinderen goed met andere kinderen omgaan (samen
spelen, samen werken en samen delen) en in staat zijn alledaagse bij de leeftijd passende
problemen (lastige situaties en conflicten) op te lossen (=sociale competenties).
Sociale competentie is een belangrijk en veelzijdig begrip en sterk bepalend voor het
toekomstige sociale gedrag van kinderen.
2. Sociale vaardigheden
De kern van de sociale ontwikkeling is:
Participeren in en initiatief nemen tot sociale interacties
Oog hebben voor wat andere kinderen beweegt
Zich houden aan regels en afspraken
Voor kinderen in de basisschoolleeftijd gaat het om een zevental basisvaardigheden:
1. Oog hebben voor de ander
rekening houden met de ander
zowel verbale als non-verbale signalen goed interpreteren
2. Overleggen met de ander
Samenwerken
Luisteren
Helpen
Eigen mening niet opdringen
3. De ander aanvoelen
Bedoelingen van anderen onderkennen
Gevoelens van anderen begrijpen
4. Beheersen van eigen emoties
Kunnen omgaan met tegenslag
Niet bij het minste of geringste in huilen uitbarsten
5. Controleren van eigen gedragingen
Niet als een dolleman te keer gaan
Nadenken alvorens te handelen
6. Oplossen van problemen
In staat zijn conflicten op te lossen en ruzies bij te leggen
Botsingen niet laten escaleren
7. Respecteren van regels
Je houden aan afspraken
Beloftes nakomen
3-5 jaar: kinderen komen steeds meer in contact met andere kinderen met wie zij leren
communiceren en samen spelen. Na verloop van tijd nemen kinderen meer initiatieven en
leren zij meer met andere kinderen om te gaan.
6-12 jaar: kinderen sluiten vriendschappen en nemen deel aan groepsactiviteiten. Begrijpen
steeds meer wat andere kinderen beweegt en doorzien meer de zin van regels.
,3. Aspecten van sociale competentie
Gebruik van sociale vaardigheden vergt een zekere flexibiliteit en het vermogen om te
bepalen welke vaardigheid gewenst is. De volgende aspecten zijn daarbij van belang:
1. De sociale competentie is sterk gebonden aan de situatie. Dat betekent dat gedrag
dat in de ene situatie sociaal competent is, dat in de andere situatie niet hoeft te zijn.
2. Sociale competentie houdt in dat niet alleen in dagelijkse situaties adequaat wordt
gehandeld maar ook in situaties waarin sprake is van nieuwe, onverwachte of
gespannen situaties sociaal competent wordt gehandeld.
3. De sociale competentie is een integraal begrip. Dat houdt in dat het niet bestaat uit
een verzameling losse elementen maar één ondeelbaar geheel vormt waarin ook
emotionele en cognitieve kanten aanwezig kunnen zijn.
4. Je kunt de vraag of een kind sociaal competent handelt ook bezien vanuit het
perspectief van betrokken personen. Afhankelijk van het perspectief van waaruit men
kijkt kunnen bepaalde gedragingen zowel sociaal competent als sociaal incompetent
worden waargenomen.
5. Sociale competentie is geen persoonlijkheidskenmerk (zoals IQ of zelfwaardering).
Het is meer een kwaliteit die vooral tot uitdrukking komt in relatie met anderen.
4. Het ik en de ander
Het jonge kind is sterk gericht op zichzelf en ervaart vooral de geborgenheid binnen het
gezin. De ouders/opvoeders zijn de meest invloedrijke personen en erg bepalend voor de
wijze waarop het kind zich de eerste jaren gedraagt. Later ervaart het kind dat het niet alleen
op de wereld is. Er moet een goed evenwicht gevonden worden tussen eigen en andermans
belangen. In een geslaagde sociale ontwikkeling worden ‘ik’ en de ‘ander’ geïntegreerd.
5. Een verwant begrip
Perspectief nemen refereert aan het ‘ik’ en de ‘ander’ maar gaat nog een stapje verder
doordat kinderen moeten leren begrijpen vanuit welk perspectief de ander denkt en handelt.
Kinderen die een goed perspectief nemen, zijn beter in stat zich de verplaatsen in de positie
van de ander. Kinderen ontwikkelen dit vooral tijdens de basisschoolleeftijd in contact met
leeftijdsgenoten. De elementen van het begrip perspectief nemen:
De gevoelens van zichzelf en de ander begrijpen.
Het vermogen om te begrijpen dat het eigen gedrag invloed kan hebben op de gevoelens van
anderen: kind leert anticiperen op eventuele reacties die zijn gedragingen bij de ander tot
gevolg kunnen hebben.
Het vermogen om niet alleen te reageren op het uiterlijk waarneembare gedrag, maar ook te
letten op wat andere kinderen beweegt en zich af te vragen waarom andere kinderen zich op
een bepaalde manier gedragen.
Leren oog te krijgen voor meerdere aspecten die in een situatie kunnen spelen en die mee te
laten wegen in de bepaling van het eigen gedrag.
Kinderen die niet goed instaat zijn tot het nemen van perspectief worden vaker afgewezen.
Ook hebben ze vaak problematische gedragingen. Er kan een vicieuze cirkel ontstaan: kind
ontwikkelt geen relaties door ontbreken perspectief - ontwikkelt onvoldoende vermogen om
perspectief te nemen (risico: blijven steken in egocentrisme). Interpersoonlijke sensitiviteit=
om goed met andere kinderen om te gaan ontwikkelen kinderen een antenne voor wat er
speelt in onderlinge relaties.
,6. Ontwikkelingsverloop van sociale vaardigheden
Belangrijke stappen in de sociale ontwikkeling zijn:
2-3 jaar: rudimentaire relaties met andere kinderen; het is meer spelen in
aanwezigheid van elkaar dan met elkaar.
3-5 jaar: relaties buiten het gezin; meer interactief samenspelen
6-11 jaar: relaties buiten het gezin nemen in belangrijke mate toe; ontwikkeling van
vriendschappen; participatie in groepsverband; begrip voor regels
De sociale ontwikkeling is een leerproces (van egocentrisch kind naar sociaal kind). In feite
komt het sociale ontwikkelingsproces neer op het uitvoeren en oefenen van een hele reeks
kleine en grote sociale handelingen. In de omgang met leeftijdsgenoten leren kinderen hoe
ze vrienden maken, ruzies bijleggen, situaties doorzien, rekening houden met anderen etc.
Veel voorkomende sociale handelingen tussen kinderen: initiatieven nemen, informatie
verkrijgen/delen, aandacht zoeken/zich richten op anderen, vragen stellen/suggesties geven,
positieve feedback geven, problemen oplossen, luisteren, stoppen met bepaalde
handelingen etc.
De sociale ontwikkeling ontwikkelt niet als een lineaire lijn maar grillig: de eerste jaren van de
basisschooltijd stijgt de lijn sterk, daarna verloopt de sociale ontwikkeling in een veel trager
tempo en neemt deze zelfs even af om in de laatste twee jaar van de basisschool weer licht
omhoog te gaan. De geringe sociale vooruitgang tijdens de middenjaren wordt
toegeschreven aan de sterke nadruk die er in die fase ligt op de cognitieve ontwikkeling. De
sociale ontwikkeling verloopt niet voor ieder kind in hetzelfde tempo.
7. Sociale ontwikkeling en probleemgedrag
Als de sociale ontwikkeling niet normaal verloopt is de kans groot dat deze kinderen in de
problemen komen. Er is een systematisch verband tussen de sociale ontwikkeling en
probleemgedrag en wel zo erg dat sociale incompetentie wordt beschouwd als één van de
sterkste voorspellers van toekomstig probleemgedrag. Kinderen die in peuterleeftijd al
positieve contacten hebben met leeftijdgenoten in verhouding tot minder sociale kinderen:
Beschikken over betere sociale en communicatieve vaardigheden
Meer sociabel en coöperatief zijn
Minder agressief zijn
Meer vrienden hebben
Meer geaccepteerd worden
Meer populair zijn
8. Socialisatie
De sociale ontwikkeling voltrekt zich op drie gebieden: het gezin, de school en de vrije tijd
(1e, 2e en 3e opvoedingsmilieu). Op deze terreinen leren kinderen zich te ontwikkelen tot
volwassenen personen die zich in de samenleving kunnen handhaven en daarin kunnen
functioneren (socialisatieproces waarbij ook de cognitieve en emotionele groei wordt
gestimuleerd naar de sociale ontwikkeling).
Elk van de drie milieus levert een belangrijke bijdrage in de sociale ontwikkeling. De eerste
jaren is vooral het gezin het meest invloedrijk. Algauw komt de school in zicht en ontmoet het
, kind andere kinderen. De invloed van de school heeft een grote betekenis. De school speelt
een steeds grotere rol en krijgt de tijd buiten school meer betekenis (vrije tijd). In die tijd
trekken kinderen met elkaar op als vrienden of in georganiseerd verband. De invloed van
deze gebieden wordt mede bepaald door de bredere context waarin het gezin, de school en
vrijetijdsbesteding functioneren. Dat betreft vooral de SES situatie en de gezinsconstellatie
en ongunstige omstandigheden. Steeds meer blijkt dat de sociale ontwikkeling ook onder
invloed staat van biologische factoren. In een schema:
Het schema geeft aan hoe het tot stand komen van de sociale ontwikkeling vaardigheden
wordt beïnvloed vanuit drie socialisatievelden. De kern van de sociale vaardigheden vormt
het vermogen van sociale relaties en zich sociaal te gedragen. Bij positieve relaties gaat het
om vriendschappen en waardering van leeftijdsgenoten. Bij negatieve relaties gaat het om
afwijzing door leeftijdsgenoten en mogelijk het degraderen als zondebok. Bij prosociaal
gedrag gaat het om sociaal aanvaardbaar gedrag (bijv. hulp en steun geven aan andere
kinderen, spelen en samenwerken). Antisociaal gedrag kan externaliserend van aard zijn
(agressief, opstandig) of internaliserend (teruggetrokken, angstig). Het schema is eenzijdig
maar in feite is er sprake van een wisselwerking.
Hoofdstuk 6. Waarom kiezen kinderen voor elkaar?
6.1 Inleiding
Keuzen die kinderen maken vinden voor het grootste deel intuïtief plaats. Na verloopt van tijd
worden kinderen zich er meer bewust van. De keuzen van kinderen zijn gebaseerd op
verschillende gronden. De meest toonaangevende benaderingen: het afstemmingsmodel,
het kenmerkenmodel en het behoefte model. Ook hebben omstandigheden een rol in hoe
relaties tot stand komen.
6.2 Afstemmingsmodel
Kinderen kiezen voor elkaar als er sprake is van een bepaalde match of onderlinge
afstemming. Deze match kan tot stand komen op verschillende gronden:
Omdat de op elkaar lijken (deze vooral!)
Omdat ze elkaar aanvullen
Omdat ze niet op elkaar lijken
Omdat ze denken dat ze op elkaar gesteld zijn.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Samenvatting123. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,24. Je zit daarna nergens aan vast.
